لعیا نورانی زنوز/ بحران آب جدی است و در چنین شرایطی تبیین فرهنگ اصلاح الگوی مصرف ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

به گزارش نای قلم، آب که در لغت به معنای رواج و رونق، عزّت و آبرو، لطافت و قدر، قیمت و فیض، عطا و رحمت است، در متون اسلامی جایگاه رفیعی دارد و برخلاف روشها و اندیشه‌های کلامی و فقهی و فلسفی توجه و عنایت فوق‌العاده‌ای به طبیعت و عناصر طبیعت به ویژه آب دارد و درباره این اکسیر زندگی، سخن بسیار، آثار، احکام و آداب بی‌شمار آمده است.

به طوری که در قرآن‌ کریم با واژه «ماء» 59 بار به صیغه مفرد و چهار بار با متصل شدن به ضمائر به کار رفته است، لازم به ذکر است واژه «ماء» اصل عبری آن «مُی- میم» و سریانی آن «میا» است که در عربی تغییر شکل داد و «ماء» شد. این لغت در اصل به معنی «هر مایع غیر جامد» است چه آب مطلق باشد یا آب های مضاف ولی وقتی به صورت «ماء» مطلق استفاده می‌شود منسوب به آب خالص است.

همچنین در منابع روایی اسلام درباره این نعمت بزرگ خدادادی، روایات ارزنده‌ای نقل شده که این حجم زیاد آیات و روایات، بیانگر اهمیت این آینه آثار سبز خداوند در گستره حیات است.

قرآن‌كريم آغاز آفرينش انسان را از آب دانسته است: «وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا...» «و اوست كه از آب بشري آفريد».

خاصیت «حیات‌دهندگی» آب در آیات متعدد قرآن نیز اشاره شده است، برای مثال آیات 48 و 49 سوره فرقان: «و خداوند آب را از ابرها پایین فرستاده و به وسیله آن زمین را پس از مردنش حیات داده است.» آب نه تنها حیات می‌بخشد، بلکه هر حیاتی اصلش از آب است «ما هر موجود زنده‌ای را از آب آفریدیم».

در قرآن کریم، آب، رزق الهی است و باید از آن بجا استفاده شود. خداوند در سوره روم این مراحل را بیان فرموده‌اند: «اللَّهُ الَّذِی یُرْسِلُ الرِّیَاحَ فَتُثِیرُ سَحَابًا فَیَبْسُطُهُ فِی السَّمَاء کَیْفَ یَشَاء وَیَجْعَلُهُ کِسَفًا فَتَرَی الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَن یَشَاء مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ؛ خدا آن کسی است که بادها را می‌فرستد تا ابرها را در آسمان به حرکت درآورد و سپس آنها را در پهنه آسمان آن‌گونه که بخواهد می‌گستراند و بعد متراکم می‌سازد. آنگاه قطره‌های باران را می‌بینی که از لابه‌لای آن خارج می‌شود. پس آن را (به کشتزار) هر یک از بندگانش بخواهد می‌رساند تا آنها شادمان شوند».

 در سوره فرقان نیز خداوند می‌فرماید: «وَ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْرًا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء طَهُورًا. لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَةً مَّیْتًا وَنُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَامًا وَأَنَاسِیَّ کَثِیرًا؛ و او خدایی است که بادها را برای بشارت پیشاپیش رحمت خود فرو فرستاد و از آسمان آبی برای شما نازل کردیم تا با آن باران زمین خشک و مرده را زنده سازیم و آنچه آفریدیم از چهارپایان و آدمیان بسیاری را سیراب گردانیم».

قرآن کریم دو عبارت صریح راجع به صرفه‌جویی آب و مدیریت تقاضا دارد: اول اینکه منابع آب ثابت (معین) است (و آن خدایی که از آسمان آبی به قدر و اندازه نازل می‌کند...) و ثانیاً در مصرف آب نباید اسراف شود (از نعمت های خدا بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید که خدا مسرفان را دوست ندارد)

با توجه به آنچه بیان شد می توان به اهمیت آب و صرفه جویی که به مفهوم مصرف چیزی به شکل درست و مناسب آن است، پی برد به ویژه در زمان بحران که معنا و مفهوم تازه‌ای پیدا می‌کند.

این موضوع در استان آذربایجان غربی از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که اثرات خشکی دریاچه ارومیه بر مخاطرات و آسیب پذیری طبیعی و انسانی ناحیه پیرامون بر کسی پوشیده نیست و اگر دریاچه ارومیه خشک شود استان‌های زیادی در کشور از جمله مازندران، گیلان، زنجان، آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل، تهران، قزوین و برخی مناطق دیگر تحت تاثیر قرار می‌گیرد به عبارت دیگر یک فاجعه زیست محیطی در سطح وسیعی از کشور رخ خواهد داد.

از همه این مطالب می‌توان دریافت که وظیفه همگانی ایجاب می‌کند تا در مصرف درست و بهینه تلاش کنیم و هریک از ما موظف است تا بر اساس چارچوب‌های مورد پذیرش عمل کند و در مصرف آن زیاده‌روی و اسراف نکند.

حال سوال این است که دولتمردان آذربایجان غربی در خصوص بحران آب با توجه به خشکی دریاچه ارومیه چه اقداماتی انجام داده اند و استان در زمینه مصرف آب چه وضعیتی دارد؟

*سالانه 120 میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی استان صرفه جویی می شود

استاندار آذربایجان غربی نیز در گفتگویی موضوع آب را یکی از موضوعات استراتژیک نام برده و تاکید می کند: امروزه یکی از نگرانی های اصلی کل مردم دنیا مسئله آب و کمبود آن است و این امر در کشور ما بحرانی تر است.

محمدمهدی شهریاری می افزاید: اگر برای مدیریت آب فکر و تدبیری نشود در آینده هم خود و هم نسل آینده با مشکلات فراوانی مواجه خواهیم شد و تمامیت ارضی به خطر می افتد لذا بحث مدیریت آب بحثی بسیار امنیتی به شمار می رود.

وی با اشاره به اینکه سالانه 120 میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی استان صرفه جویی می شود، می گوید: باید روند مدیریتی کاهش مصرف آب کشاورزی به گونه ای باشد که باعث ضرررسانی به فعالان این بخش نشود.

شهریاری اظهار می دارد: بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته کاهش هشت درصدی مصرف آب در هر سال از چهار سال گذشته آغاز شده است و ادامه دارد.

وی ادامه می دهد: با این کار فشار وارده به کشاورزان کم می شود و همچنین می توان اعتبارات مناسب توسعه بخش کشاورزی را در زمان مقرر تخصیص داد.

به گفته استاندار آذربایجان غربی در حال حاضر حدود 32 درصد کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی آذربایجان غربی را شاهد هستیم و این رقم تا سال آینده به 40 درصد می رسد.

شهریاری اذعان می دارد: در شرایط کنونی حفاظت و مدیریت منابع آبی باید به صورت ویژه در دستور کار مدیران و مسوولان استانی قرار گیرد.

وی تاکید می کند: تامین و استفاده بهینه از منابع آب در استان نیازمند هم افزایی و همراهی مردم و دستگاه های اجرایی در همه بخش هاست.

استاندار آذربایجان غربی درباره مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی می گوید: با استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای در برخی موارد با زهکشی و کانال کشی، استفاده از نیروهای دانشگاهی و تحصیلکرده و علم روز می توان صرفه جویی های لازم را در این زمینه بعمل آورد.

وی با تاکید بر اینکه شورای حفاظت از منابع آب باید در مرحله اول مردم را با کمبود آب و خطرات ناشی از آن آگاه کند، خاطرنشان می کند: فرهنگ درست استفاده از منابع آب و خطرات آن باید در مدارس و نهادهای فرهنگی به اطلاع عموم مردم خصوصا کشاورزان برسد و این باید یکی از اصلی ترین وظایف باشد.

استاندار آذربایجان غربی در ادامه یکی از فوری ترین وظایف این شورا را جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز عنوان می کند و می گوید: در این خصوص نیروهای انتظامی و دادگستری همکاری کرده و از حفر چاه‌های جدید بصورت جدی جلوگیری کنند.

شهریاری درخصوص جمع بندی و انسداد چاههای غیر مجاز در شهرستان ها بر اساس سهمیه استان، شهرستان ها اولویت دار و شهرستان هایی که جمعیت کشاورزی بیشتری دارند تاکید می کند و اظهار می دارد: با انسداد چاه‌ها بحران های اجتماعی و مشکلات بیشتری برای مردم و خصوصا کشاورزان بوجود می آید باید با هماهنگی با فرمانداران مدیریت لازم انجام شود تا کشاورزان کمتر با مشکل مواجه شوند.

به گفته استاندار آذربایجان غربی باید مدیریت شود تا با کمترین هزینه، منابع آب استان به خوبی مدیریت شود تا کمتر از این موضوع متحمل مشکلات شویم و با مهاجرت، بیکاری، بحران های اجتماعی و مشکلات اقتصادی کمتری مواجه شویم.

وی در ادامه به وضعیت دریاچه ارومیه اشاره کرده و می گوید: اگر در خصوص دریاچه ارومیه فکر اساسی نشود در سال های نه چندان دور قطعا با جابجایی جمعیت و مسائل و مشکلات مربوط به آن روبرو خواهیم شد.

شهریاری در خاتمه سخنان خود اظهار می دارد: در خصوص مدیریت منابع آب، بخش کشاورزی وظیفه سنگین تری را بر عهده دارد که با استفاده از سیستم های آبیاری قطره ای در برخی موارد با زهکشی و کانال کشی، استفاده از نیروهای دانشگاهی و تحصیلکرده و علم روز می توان صرفه جویی های لازم را در این زمینه انجام داد، زمین های بیشتری را زیر کشت برد و یا راندمان برداشت را افزایش داد.

*ترویج کشت جایگزین زعفران و پسته با هدف کمک به بحران کم آبی دریاچه ارومیه

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی نیز می گوید: ترویج کشت  جایگزین محصولات مقاوم به شوری از جمله زعفران و پسته در مناطق کم آب با توجه به بحران کم‌آبی دریاچه ارومیه جزو سیاست ها و برنامه‌های سازمان جهاد کشاورزی استان است.

اسمعیل کریم زاده خاطرنشان می کند: در این راستا به عنوان کشت جایگزین نهال یارانه دارپسته و سنجد بین باغداران متقاضی توزیع می شود که تنها از این طریق سالانه در حدود چهار هزار و 500 متر مکعب در هکتار در روش ابیاری تشتی و 2 هزار و 800 متر مکعب نیز در روش آبیاری قطره ای در مصرف آب صرفه جویی می شود.

وی اضافه می کند: در حال حاضر 200 هکتار از اراضی کشاورزی استان زیر کشت محصول پسته رفته است که بیشترین سطح زیر کشت در شهرستان ارومیه است که هنوز این باغات به سن باردهی نرسیده اند.

کریم زاده با تاکید بر لزوم استفاده بهینه از منابع آبی‌ و خاکی، خاطرنشان می کند: توسعه کشت جایگزین محصولاتی مانند زعفران، گلرنگ، گل محمدی، سنجد و ... به جای ارقام پرآب مانند چغندرقند در دستور کار سازمان قرار دارد که در این زمینه کارگاه های آموزشی ترویجی متعددی در راستای افزایش آگاهی بهره برداران توسط مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی در سطح استان در حال برگزاری است.

وی همچنین با اشاره به هدف ‌گزاری برای کشت وسیع زعفران در آذربایجان‌غربی، تصریح می کند: در حال حاضر توسعه این محصول در حد بررسی سازگاری بوده و در صورت تائید کشت در سطح وسیع در مناطق مختلف قابل توسعه خواهد بود و از طرفی با توجه به کم‌آب بودن؛ این گیاه یگی از گونه‌های امیدبخش برای توسعه در استان و موثر در حفظ و احیای دریاچه ارومیه خواهد بود.

کریم زاده ادامه می دهد: کشت زعفران ازچند سال پیش در استان رواج یافته و اغلب در قطعات کوچک صد متری تا 3 هزار متری کشت شده و طبق آمارها روند کشت زعفران در استان رو به رشد است به طوری که در سال گذشته هفت هکتار ازاراضی استان زیر کشت این محصول رفته بود که در سال جاری نیز با توجه به اینکه عملیات برداشت زعفران تازه شروع شده است هنوز امار دقیقی از عملکرد تولید این محصول در استان گزارش نشده است و متعاقبا" اعلام می شود.

*حمایت از توسعه شهرک های کشاورزی در مناطق کم آب آذربایجان غربی

رئیس سازمان برنامه و بودجه آذربایجان غربی هم می گوید: به منظور کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و ارتقای ارزش افزوده محصولات کشاورزی استان از توسعه شهرک های کشاورزی  در استان حمایت می شود.

 ناصر حضرتی اظهار می دارد: در راستای اجرای طرح الگوی کشت گیاهان کم آب بر و همچنین ارتقای راندمان تولید و کاهش هزینه ایجاد زیرساخت های تولید از توسعه شهرک های کشاورزی در استان حمایت می شود.

وی می افزاید: با توجه به شرایط ویژه استان که اقتصاد آن بیشتر بر پایه کشاورزی است، با توسعه شهرک های کشاورزی می توان علاوه  بر صرفه جوئی در مصرف آب، ارزش اقتصادی تولیدات بخش  کشاورزی را نیز افزایش داد.

رئیس سازمان برنامه و بودجه استان ادامه می دهد: اجرای طرح الگوی کشت و توسعه سیستم های نوین آبیاری از جمله آبیاری تحت فشار در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از مهمترین راهکارهای صرفه جوئی آب در بخش کشاورزی است که سازمان جهادکشاورزی استان نیز در این راستا  اقدامات مطلوبی تا کنون انجام داده و همچنان این عملیات تداوم دارد.

حضرتی تصریح می کند: با توجه به شرایط بحرانی دریاچه ارومیه و درجهت کاهش مصرف آب و گذر از کشاورزی معیشتی به کشاورزی مدرن با جدیت پیگیر تخصیص اعتبارات مناسبی در این زمینه هستیم.

*مصرف آب در اراضی زراعی آذربایجان غربی 22 میلیون مترمکعب کاهش یافت

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی می گوید: اجرای هشت پروژه در بخش مدیریت زراعت استان در شهرستان های زیر حوضه دریاچه ارومیه طی سال جاری به صرفه جویی بیش از 22 میلیون مترمکعبی آب منجر شده است.

عبداله فتح اله زاده می افزاید: این پروژه ها با هفت میلیارد و 790 میلیون تومان اعتبار سال 1396 و از محل پروژه مدیریت جامع زراعت طرح احیای دریاچه ارومیه اجرا شده است.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی هم اظهار می دارد: توسعه اراضی کشاورزی اعم از باغ و زمین های زراعی و تبدیل زمین های زراعی به باغی در شهرستان های زیر حوضه دریاچه ارومیه ممنوع است.

عزیز امانی بیان می کند: جهاد کشاورزی همواره مخالف توسعه اراضی کشاورزی به صورت آبی در زیر حوضه دریاچه ارومیه بوده است.

وی اضافه می کند: 90 هزار هکتار از وسعت 112 هزار هکتاری اراضی باغی استان در زیر حوضه دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی است.

به گفته امانی هر هکتار از باغ های موجود در زیر حوضه دریاچه ارومیه 12 هزار مترمکعب آب مصرف می کند و جایگزینی گونه های کم آب بر به جای گونه های پر آب در دستور کار قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه سنجد، بادام و زعفران برای کشت جایگزین مناسب بوده و با آب و هوای مناطق مختلف استان سازگار است، می گوید: باغداران نیز می توانند از کشت جایگزین در این زمینه و حمایت های سازمان جهاد کشاورزی بهره مند شوند.

*ذخایر سدهای مخزنی آذربایجان‌غربی به 994 میلیون متر مکعب رسید

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی در خصوص میزان ذخایر سدهای مخزنی استان می گوید: در حال حاضر با افزایش ۲۸۸ میلیون متر مکعبی ذخایر ۱۳ سد مخزنی استان طی سال آبی جاری، ذخیره آب این سدها در مجموع ۹۹۴ میلیون متر مکعب بوده است.

کیومرث دانشجو با بیان اینکه میزان بارش‌ها در این استان ۱۱۶.۳ درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است، می افزاید: از ابتدای سال آبی جاری تاکنون به میزان ۱۶۶ میلیمتر باران در آذربایجان‌غربی باریده است که در سال گذشته این رقم ۷۶.۸ میلیمتر گزارش شده بود.

وی با بیان اینکه میزان بارندگی در سطح استان در دراز مدت ۱۰۲.۶ میلیمتر بوده است، اضافه می کند: میزان بارندگی‌های سال آبی جاری ۶۱.۹ درصد رشد را نسبت به مدت مشابه درازمدت نشان می‌دهد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی همچنین با اشاره به وضعیت دریاچه ارومیه نیز اظهار می دارد: میزان بارندگی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سال آبی جاری ۱۶۷ میلیمتر بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد قابل توجه ۱۳۳.۳ درصدی را نشان می‌دهد و تراز دریاچه ارومیه نیز در حال حاضر با افزایش ۲۶ سانتیمتری نسبت به روزهای مشابه سال گذشته و افزایش ۲۷ سانتیمتری نسبت به اول مهرماه امسال به میزان ۱۲۷۰.۵۴ متر رسیده است.

دانشجو وسعت دریاچه ارومیه در حال حاضر را به صورت تقریبی دو هزار و ۴۷ کیلومترمربع عنوان و تصریح می کند: حجم آب موجود در دریاچه در حال حاضر ۱.۵۴ میلیارد مترمکعب است که نسبت به روزهای مشابه در سال گذشته ۴۷۰ میلیون مترمکعب و نسبت به اول مهرماه امسال ۴۹۰ میلیون مترمکعب افزایش داشته است.

وی همچنین افزایش ۴۱ درصدی ذخایر سدهای آذربایجان‌غربی را از دیگر نتایج مثبت بارندگی‌های اخیر در استان ذکر می کند و می گوید: در حال حاضر با افزایش ۲۸۸ میلیون متر مکعبی ذخایر ۱۳ سد مخزنی استان طی سال آبی جاری، ذخیره آب این سدها در مجموع ۹۹۴ میلیون متر مکعب بوده که بیشترین ذخیره سازی در سدهای بوکان با ۳۳۴ میلیون مترمکعب، شهرچای با ۱۱۰ میلیون مترکعب و آغ چای با ۱۹۵ میلیون مترمکعب اتفاق افتاده است.

*و سخن آخر...

همه مردم در تمام شئون و در هر زمان و مکان موظّف به رعایت اصل عدم اسراف هستند چرا که اسراف، عملی غیراخلاقی و مورد نکوهش آیین های الهی است.

نعمتهای الهی امانت هایی هستند که خداوند برای رشد و تعالی انسان ها در اختیار آنها نهاده است، پس بهره‌برداری از نعمت ها باید همسو با اوامر الهی و در جهت سعادت جاودانی انسان باشد.

صرفه‌جویی بدون تردید به عنوان یک مفهوم ثابت‌شده‌ در تعالیم اسلامی راه جاودانی است که باید در سراسر زندگی انسان انجام شود نه به عنوان یک راه حل مقطعی و موقت برای کم‌آبی یا وضعیت های اضطراری. اما متأسفانه عده ای بی مبالات و بی پروا، الگوی مصرف را رعایت نکرده و این اکسیر زندگی را بی جهت تلف می کنند. آنها نه تنها در برابر آیندگان مسئول هستند بلکه در روز قیامت نیز در پیشگاه خداوند گناهکار محسوب می شوند.

منابع:

-مصباح‌الشریعه و مفتاح الحقیقه باب دهم

- مقاله "آب در قرآن کریم" منتشر شده در راسخون

انتهای پیام/