سازمان جهانی بهداشت که هدف خود را دستیابی به عالی‌ترین سطح ممکن بهداشت برای همه مردم تعیین کرده، در اساسنامه خود در تعریف سلامت می‌گوید:«منظور از سلامت، حالت رفاه کامل جسمانی، روانی و اجتماعی است، نه صرفا فقدان بیماری یا علیلی.» بر اساس این تعریف، فردی دارای سلامت روان است که «توانمندی‌های خود را بشناسد و توانایی مقابله با استرس‌های روزمره را داشته باشد و به شکل مفید و موثر در جامعه مشارکت و فعالیت داشته باشد.» هر چند بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، منظور از سلامت فقط بیمار نبودن نیست، اما هیچ راهکاری درباره اینکه چگونه می‌توان در تمام زمینه‌های جسمانی، روانی و اجتماعی رفاه را به دست آورد، ارائه نشده است. البته پژوهشگران و محققان در هر دو میدان، یعنی بهداشت جسم و بهداشت روان، گام‌های جدی برداشته ‌اند. از سوی دیگر می‌توان نحوه چیدمان منزل را در ارتقای سلامت روان تاثیر گذار دانست. چون هر رنگ و اعمال سلیقه‌ای می‌تواند موجی از معانی را به مخاطب منتقل کند.

 آنچه در ادامه می‌خوانید نظرات شیوا دولت آبادی، روانشناس است.

درباره نقش محیط زندگی از جمله چینش، رنگ وسایل خانه، تغییرات مداوم و... در سلامت روان ارزیابی شما چیست؟

برای مثال همان طور که هوای گرم و سرد روی خلق افراد تاثیرگذار است، طبیعتا چینش اشیا نیز می‌تواند بر روان و خلق و خوی افراد تاثیرگذار باشد. از سوی دیگر، اینکه انسان محیط اطراف خود را چگونه می‌آراید نیز تا حدودی نشان دهنده وضعیت روانی و سلیقه اوست.

در فرهنگ‌های مختلف تنوع فراوانی در سلیقه و نحوه چیدمان محیط زندگی وجود دارد که بخشی از آن مربوط به استانداردهای زندگی و بخشی دیگر از آن نیز به سلیقه افراد مربوط می‌شود. برای مثال با بررسی وضعیت معماری سنتی کشور در برخی نقاط شاهد فهم چگونگی بهره مندی انسان از وزش باد، گرما، سرما و... هستیم.

در این زمینه می‌توان به نوع ساختارهای متناسب با کویر و بادگیرهای یزد اشاره کرد. انسان با استفاده از فضای محیط پیرامون خود می‌تواند به خلق و خو و فضای زیستنش استحکام دهد. مقوله دیگر استفاده از اشیا در محیط پیرامون انسان است. اینکه هر فرد با اشیا چگونه رفتار و از آنها استفاده می‌کند و چگونگی استفاده از رنگ‌ها و وسایل در شرایط محیط پیرامون هر فرد در خلق و خوی او تاثیر گذار است. اگر افراد بدون مبالغه و بدون توجه به مباحث چشم و همچشمی موجود در جامعه و مد روز به اعمال سلیقه در فضای زیستی خود بپردازند، طبیعتا هرگونه چیدمان در زندگی می‌تواند نقش مناسبی در ارتقای سلامت روان داشته باشد. برای مثال اگر در منزل وسایل خسته کننده و تکراری وجود دارد می‌توان با تغییر در رنگ یا جا به جایی اشیا تلاش‌های کوچکی برای کسب آرامش‌ها و شادی‌های کوچک انجام داد و به این ترتیب افراد آرامش روان بیشتری را تجربه می‌‌کنند.

چقدر به مقوله سلامت روان و ایجاد آرامش در چیدمان و طراحی‌های منازل توجه می‌شود؟

در هر شهر و روستایی شاهد تنوع سلیقه هستیم. برای مثال در هر یک از روستاهای کشور گلدوزی‌ها و صنایع دستی ویژه آن منطقه مشاهده می‌شود. به نسبت این امر در چیدمان فضا و شاخص کردن فضای زیستی انسان‌ها تاثیرگذار است. بر اساس مشاهدات غیر تخصصی می‌توان گفت که در روستاهای کشور تنوع خاصی در انتخاب اشیا و اعمال سلیقه وجود دارد که بخشی از آن به محیط زندگی در قالب روستا یا شهر مربوط می‌شود. بخش دیگر آن نیز به دسترسی به امکانات مربوط می‌شود.

در جامعه ما اعمال سلیقه در طراحی‌ها در بسیاری از موارد تحت تاثیر برنامه‌های نمایش دهنده از طریق رسانه‌هاست. اما به طور کلی نگاه به تغییر اشیا بدون توجه به مساله هزینه‌های آن نشان از شور زندگی و شوق برای تغییر و تنوع در مشاهده و تجربه کردن است. این امر نشانه مناسبی از زندگی است. در ضمن وقتی افراد شرایط کنونی را مناسب تلقی کنند به این معناست که هیچ تلاشی برای تغییر و نوآوری وجود ندارد. باید دانست که توجه به تنوع فرهنگی به امکانات رفاهی موجود نیز مربوط می‌شود.

هر روز اغلب افراد بعد از گذراندن استرس‌های روزانه و خستگی‌های فراوان به خانه بر می‌گردنند. برای افزایش سلامت روان در خانه باید به چه نکاتی توجه داشت؟

خانواده سهم بسزایی در تامین و حفظ بهداشت روان فرد دارد. این درحالی است که عدم تامین بهداشت روان خانواده آسیب‌های شدیدی بر پیکره جامعه وارد می‌کند. برای ایجاد و حفظ سلامت روان در خانواده لازم است تک تک اعضای آن با مهارت‌های لازم برای زندگی آشنا شوند. سلامت روان خانواده به همه افراد کمک می‌کند تا در راستای رشد، تکامل و بهره گیری از استعدادهای خود گام بردارند. در اصل تلاش برای ارتقای بهداشت روان خانواده کمک به ارتقای بهداشت روان جامعه است، پس برای رسیدن به یک جامعه سالم باید ابتدا خانواده سالمی داشت.

ارتباط میان انسان‌هایی که در زیر یک سقف با یکدیگر زندگی می‌کنند مهم‌ترین عامل در ایجاد احساس امنیت، تعلق، احساس داشتن پیوند عاطفی و اجتماعی به عنوان بزرگ‌ترین سرمایه برای بازگشت به خانه محسوب می‌شود. برای ایجاد و ارتقای سلامت روانی باید به این سوال‌ها پاسخ داد، آیا در خانه گوشه ای وجود دارد تا فرد برای لحظه ای بتواند بدون استرس در آن آرام بگیرد؟ آیا در خانه نظافت رعایت می‌شود تا بعد از یک روز کاری و آلودگی‌های محیطی بتوان در آن به آرامش رسید؟ در گام نخست برای ارتقای سلامت روان ارتباط میان فردی بین اعضای خانواده معنا پیدا می‌کند. بر سلامت روح و روان عوامل مختلف فردی تاثیر گذار است که این عوامل شامل ژنتیک و فیزیولوژی، جنسیت، یادگیری مهارت‌های زندگی، اعتماد به نفس، قدردانی، باورها و اعتقادات فردی، خندیدن و شادی، لذت بردن از زندگی، نداشتن کشمکش، تغذیه مناسب، ورزش، خواب مناسب و کافی، عدم وجود اعتیاد، اشتغال به کار و... است. برخی از این عوامل نظیر ژنتیک، فیزیولوژی و جنسیت غیرقابل تغییر و برخی دیگر نیز قابل تغییرند. در ضمن بدون تردید آرامش اولین شرط روان سالم است و در سایه آن می‌توان به شکل متعادلی به سایر امور زندگی و پیشرفت هم رسید. البته منظور از آرامش، آرامش نسبی است. هرچند در دنیای امروز، هیچ‌کس بدون دغدغه و گرفتاری نیست، اما نکته مهم این است که فرد بتواند به درستی شرایط را ارزیابی و برای رفع و کاهش این نگرانی‌ها اقدام کند و در صورتی هم که مشکلات قابل‌ حل نیستند به ‌گونه ‌ای با آنها کنار بیاید، نه اینکه گرفتاری‌ها، عملکرد و زندگی او را تحت ‌تاثیر قرار دهند و باعث سلب آرامش از او شوند.

زهرا سلیمانی