مدگرایی برای خیلی از ما به ویژه جوانان یک رفتار مدرن تلقی می شود و کمتر کسی می داند پیروی از مد می تواند نشان‌دهنده یک اختلال روانی باشد. بله مدگرایی و پیروی از مد حتی در پایین ترین سطح آن و بدون افراط گرایی نشان دهنده نوعی اختلال روانی است، زیرا پیروی از مد در واقع نشان دهنده این است که فرد از زندگی خود راضی نیست و از این طریق و با دنبال کردن سبک زندگی دیگران می خواهد هویت جدیدی برای خودش ایجاد کند.

در این زمینه با یک پژوهشگر مسائل اجتماعی در مورد گرایش به مدهای مختلف به گفت‌و‌گو پرداختیم. حسن عشایری معتقد است مدگرایی باعث می شود ارزش های انسانی زیر پا گذاشته شود.

پدیده مدگرایی در ایران از چند منظر قابل بررسی است؟

در بررسی مد دو طبقه را باید در نظر گرفت؛ اول نسل جوان و دوم تازه به دوران رسیده ها. این دو گروه در تهران و شهرهای دیگر ایران اصلی‌ترین دنبال‌کنندگان مد هستند. تازه به دوران رسیده ها و نوکیسه‌ها خودشان چیزی نمی آفرینند و سعی می کنند با تزیینات منزل و ظاهر خودشان را جلوتر از سایران نشان دهند. این گرایشات افراد نوکیسه بر سایر افراد جامعه به‌ویژه طبقه متوسط تاثیر زیادی دارد. در جامعه ما و سایر جوامع افراد تحصیلکرده و فرهیخته کمتر دنباله رو مد هستند، در حالی که پیروی از مد در میان اقشار کم سواد یا با سطح سواد معمولی بیشتر است. در میان جوانان نیز وقتی بحث پیروی از مد مطرح می شود ما شاهد دو گروه هستیم؛ گروه اول آقازاده‌ها و کسانی که اصلا نمی توانند بدون رفتارهای نمایشی و به رخ کشیدن دارایی خود زندگی کنند و در مقابل آنها جوانانی که از طبقات متوسط هستند و اکثریت مردم را تشکیل می دهند و این جوانان به هر شکلی که شده تلاش می کنند از سایران و این آقازاده‌ها عقب نیفتند. جوانان در جست‌و‌جوی هویت هستند و برای اینکه نشان دهند داخل بازی هستند دنباله‌روی مد می شوند و از هیچ تلاشی فروگذار نمی کنند.

 در این میان برخی لباس‌ها مد می‌شوند و سال ها و قرن ها به سبک لباس و زندگی مردم رسوخ می کنند، در حالی که پشت همه مدها معناها و مفاهیم زیادی نهفته است. برای مثال وقتی شلوار «لی» مد شد اول جوانانی که تحت عنوان هیپی‌ها در کشورهای توسعه‌یافته شناخته می شدند از این مد پیروی کردند. هیپی‌ها افرادی بودند که به ظاهر خود بی‌توجه بوده و اصلا هیچ وقتی را صرف مرتب کردن ظاهر خود نمی‌کردند. این شلوار چون لباس راحتی بوده و به اتو نیاز نداشت مورد استقبال این گروه قرار گرفت و بعد سالیان سال است که به لباس‌های همه افراد در همه کشورها راه یافته و افراد زیادی بدون اینکه بخواهند از مد پیروی کنند شلوار لی را برای راحتی آن می پوشند.

چرا جوانان بیشتر از سایران دنباله‌رو مد هستند؟

در کنار آقازاده‌ها و افرادی که ثروت باد آورده شان آنها را وا می دارد تا آن را به هر شکلی نمایش دهند با جوانانی مواجه هستیم که در سیر جهانی شدن و در اینترنت و شبکه های اجتماعی با مقوله مد به شکلی وسیع و همه جانبه مواجه هستند و برای اینکه موفق باشند تصور می کنند باید حتما از مد پیروی کنند. جوانان میل به همانندسازی در وجودشان شدیدتر است و چون بسیاری از این مدها با فرهنگ ما همخوانی ندارد، نوعی واقعیت‌گریزی برای جوانان ایجاد می شود و آنها با فرهنگ داخلی کشور حالت مخاصمه پیدا می کنند. در این میان فرهنگ داخلی ما در حالی که این رفتارها و گرایش به مدهای عجیب و غریب را رد می کند در عمل از آن حمایت می کند. برای مثال بیلبوردهای فلان فوتبالیست با فلان مدل مو قدم به قدم در اتوبان ها وجود دارد و جوانان زیادی هم در کشور مدل مو و لباس این افراد را تقلید می کنند. فرهنگ رسمی کشور در حالی که این مدهای عجیب و غریب را نمی پسندد، اما ‌در عمل آن را تبلیغ می کند و ما شاهد این هستیم که از نقطه ای مشخص این مد شروع شده و کم کم سراسر کشور را فرا می گیرد. این اپیدمی شدن مدهای مختلف، از شهرهای بزرگ و پایتخت شروع شده و کم کم به سراسر کشور منتقل می شود.

آیا مدگرایی نشان‌دهنده اختلال روانی است؟

پشت تبعیت از همه مدها این است که فرد از زندگی خودش راضی نیست و به همین دلیل می خواهد شبیه دیگران باشد. این مدها از لباس و زیور آلات و وسایل زندگی شروع می شود و به جسم و خرج کردن برای آن و انواع عمل های جراحی می انجامد. مدی تحت عنوان عمل های جراحی زمانی برای همه افراد چندان قابل دنبال کردن نبود و تعداد افرادی که می توانستند از انواع و اقسام عمل های جراحی استفاده کنند تا ظاهر بهتری پیدا کنند کم بود، اما این روزها تعداد زیادی از دختران و حتی پسران به عمل های جراحی برای زیبایی بیشتر رو آورده اند. برای مثال چند سال پیش یکی از دانشجویان دخترم چسبی روی بینی اش زده بود در حالی که بینی اش را عمل نکرده بود. وقتی از او علت این کار را پرسیدم توضیح داد چون پول عمل جراحی بینی را نداشتم با این کار می خواستم نشان دهم من هم بینی خود را عمل کرده ام.

بعضی مدها در قالب عمل های جراحی و آسیب زدن به جسم نمود می یابد. این مد پرستی در چه عواملی ریشه دارد؟

پسا سرمایه داری با تشویق افراد به پیروی از مدهای مختلف دیگر لازم نبود سبک زندگی آنها را تغییر دهد. به قول هربرت مارکوزه، فیلسوف معروف، انسان در جامعه صنعتی، ارزش خود را بر مبنای مصرف، خرید و فروش خودرو‌های آخرین سیستم، خانه های مجلل و کالاهای پر زرق و برق و تجملاتی و دستیابی به کمیت ها می یابد و تو گویی که کالا تعیین کننده ماهیت و ارزش های انسانی است. تنها جایی که می شود با مدها به سرعت ابراز وجود کرد عمل های جراحی روی جسم است. این عمل های جراحی هم عواقب جسمی و هم عواقب روانی دارد و حتی اگر جسم افراد بتواند از پس این تغییرات بر بیاید روان انسان بر آن غلبه نمی کند و اثرات آن تا مدت‌ها برجا می‌ماند. تعداد افرادی که بر اساس عمل های جراحی زیبایی جان خود را از دست می دهند کم نیست. عمل های جراحی و مد شدن آن در کشورهای دیگر تا جایی اپیدمی شد که در این کشورها خانم هایی که روی بدن یا صورت خودشان عمل‌های جراحی انجام داده باشند با عنوان «بیو کاپیتال» شناخته می شوند و این یعنی فردی که روی بدن خود خرج کرده است باید از سایران متمایز شود. ببینید که انسان چقدر سقوط می کند که مانند خودرویی که اگر روی آن خرج کنند، قیمتش بیشتر می شود، انسان نیز با خرج کردن روی خود ارزشش بیشتر می‌شود! مد و فراگیر شدن آن در جامعه باعث می‌شود انسان‌ها دیگر بر مبنای ارزش‌های انسانی و آن چیزی که در واقعیت برای انسان کرامت و بزرگی به همراه دارد سنجیده نشوند.

صبا حسینی