1394/05/06

شيشه يکي از شايع‌ترين محرک‌ها با اعتيادآوري بالاست که متاسفانه شيوع مصرف آن در ايران، رو به افزايش است. کارشناسان معتقدند، مافياي قاچاق مواد مخدر در سال‌هاي اخير بيشتر فعاليت‌هاي خود را بر شيوع مصرف مخدرهاي صنعتي در کشور متمرکز کرده است. اين محرک‌هاي صنعتي ترکيبي از مواد سنتي با مواد شيميايي است که به دليل ترکيب شيميايي که دارد، سيستم مرکزي اعصاب را تحريک مي‌كند و باعث بروز نوعي تشنج و حرکات غيرقابل کنترل مي‌شود.

آنان همچنين مي‌گويند، در يك ماه اخير قيمت شيشه 5 برابر شده است، به گونه‌اي كه قيمت هرگرم شيشه در بازار 20 هزار تومان بود، كه اين مخدر صنعتي اکنون با قيمت گرمي 100 هزار تومان به مصرف‌کنندگان فروخته مي‌شود!

تاريخچه مصرف شيشه

«متامفتامين دزوکسي افدرين» که به اختصار «مت» خوانده مي‌شود، دارويي است محرک روان که براي بيماراني که مشکل خواب يا كاهش تمرکز دارند، تجويز مي‌شود و نيز به صورت غير قانوني به عنوان مواد مخدر مورد استفاده قرار مي‌گيرد. کريستال «مت» شکل قابل استنشاق «مت» است.

متامفتامين اولين بار در سال 1893 ميلادي در کشور ژاپن و از ماده‌اي به نام «افدرين» ساخته شد که بعدها در جنگ جهاني دوم تحت نام ديگري مورد استفاده اعضاي ارتش آلمان، از بالاترين تا پايين‌ترين رده‌ها قرار مي‌گرفت و نيز به صورت شکلات و براي افزايش هوشياري، در ميان خلبانان نيروي هوايي توزيع مي‌شد. جالب است بدانيد که پزشک اختصاصي آدولف هيتلر از سال 1942 ميلادي تا زمان مرگ او، براي جلوگيري از افسردگي و رفع خستگي روزانه ميزان مشخصي «مت» به هيتلر تزريق مي‌کرد و اين احتمال وجود دارد که بروز علائمي شبيه علائم پارکينسون در سال‌هاي آخر زندگي او به واسطه مصرف اين ماده بوده باشد. از بعد از دهه 50 ميلادي مصرف دارويي «مت» در امريکا افزايش پيدا کرد و پزشکان براي درمان بي‌خوابي، پارکينسون، الکليسم و چاقي مفرط آن را تجويز مي‌کردند.

اما از دهه 80 به بعد سوءاستفاده از «مت» در امريکا بسيار شايع شد و در 5 سال اول قرن بيست و يکم با فراگير شدن مصرف اين ماده در ميان نوجوانان و زنان شهرهاي کوچک، به يک فاجعه ملي تغيير شكل داد.

«شيشه» از سال 1384 وارد ايران شد و تبليغات دروغين در ‌خصوص عدم اعتيادآور بودن آن، افزايش ميزان مصرف آن توسط جوانان را در پي آورد. اين ماده صنعتي به دليل مصرف آسان و بي‌بو و بي‌دود بودن، مورد استقبال برخي از معتادان قرار گرفته‌ و متأسفانه به علت خاصيت بي‌اشتهايي که مي‌آورد، موج بالايي از مصرف را در ميان بعضي از زنان علاقه‌مند به لاغري نيز ايجاد کرده است.

عوارض مصرف شيشه

شهره شكرزاده، پژوهشگر حوزه اعتياد در مصاحبه با خبرگزاري ايلنا اظهار داشته است: عوارض ناشي از مصرف ماده مخدر شيشه و ترکيبات آن 3 ماه پس از اولين مصرف در چهره فرد ظاهر مي‌شود و اين عوارض در 10 سال نخست مصرف، بسيار شدت مي‌يابد.

وي مي‌گويد: در بحث گرايش افراد به شيشه، سن كم يا زياد مفهومي ندارد، يعني در سنين متفاوت اين اعتياد رخ مي‌دهد، اما اغلب معتادان به شيشه را جوانان تشكيل مي‌دهند، دلايل اينکه چرا افراد به اين نوع روان‌گردان‌ها روي مي‌آورند نيز متفاوت است که بايد مطالعه دقيقي در اين زمينه انجام شود.

اين پژوهشگر در مورد گرايش جوانان به شيشه مي‌افزايد: در اين ارتباط عده‌اي سرسختي رواني جوانان و برخي ديگر، نوع و شيوه‌هاي مقابله با آن را مطرح مي‌کنند، با اين وجود آسيب‌شناسي رواني و اختلالات شخصيتي از يک سو و الگوهاي معيوب فرزندپروري از سوي ديگر، مي‌تواند موجبات گرايش نوجوانان و جوانان به مصرف شيشه را مشخص کند. همچنين نبود اطلاعات به خودي خود، مي‌تواند مشکلاتي را بوجود بياورد، اما در پس اين آمار‌ها مي‌توان به يک موضوع به طور ضمني اشاره کرد و آن اينکه گرايش جوانان بيش از گروه‌هاي ديگر به مصرف مواد روان‌گردان است، با اين حال نکته حائز اهميت در اين مطالعات آن است که علت گرايش جوانان به مواد روان‌گردان نيز دستيابي به هيجانات و تاثير هيجاني مصرف مواد صنعتي بر روان افراد است.

فرهنگ‌سازي و اطلاع‌رساني

شكرزاده با بيان اينکه پيشگيري از گرايش نوجوانان به مصرف آمفتامين نيازمند فرهنگ‌سازي، مديريت و اطلاع‌رساني است، ياد‌آوري مي‌كند: براي پيشگيري بايد بتوان سهم و نقش عوامل خانوادگي، تربيتي، باليني و شخصيتي را در گرايش نوجوانان و جوانان به مصرف شيشه مشخص کرد.

وي مي‌گويد: بي‌شک با آموزش‌هاي ابتدايي و تبليغات سطحي، هيچ کمکي نمي‌توان به افراد مبتلا و معتاد به اين مواد کرد؛ چرا که سطح تخريب محرک شيشه بالا است و نبايد به دنبال شيوه‌هاي کنترلي در افراد مبتلا بود، از اين رو خانواده‌ها بعد از اينکه متوجه ابتلاي افراد به مخدر يا محرک و روان‌گردان مي‌شوند، در وهله اول نبايد اين کشف را پيش فرد مبتلا فاش کنند، امروزه ديگر شيوه کنترلي جوابگو نيست و کسي نتوانسته است با استفاده از اين شيوه معتاد را نجات دهد، بنابراين بايد افراد خانواده در يک سري برنامه‌هاي آموزشي براي کسب اطلاعات مورد نيازشان شرکت کنند.

شيشه و عملكرد آن

دكتر صادق فنايي ـ مسئول فني يكي از كلينيك‌هاي ترك اعتياد در موردعملكرد شيشه مي‌گويد: شيشه به همراه قرص اکستازي جزو شايع‌ترين متامفتامين‌ها و مواد محرک بسيار قوي است كه «نوروتوکسيک» خوانده مي‌شوند، به طوري كه با هر بار مصرف شيشه، تعدادي از نورون‌هاي مغز از بين مي‌رود که اين فرايند برگشت ناپذير است. با اين شرايط هرقدر تعداد دفعات مصرف شيشه بيشتر شود، تعداد بيشتري از سلول‌هاي مغزي از بين مي‌رود و در درازمدت مغز توانايي‌هاي عادي خود را از دست مي‌دهد و عوارضي از قبيل کاهش شديد تمرکز، روان پريشي، توهم زياد و سوء ظن‌هاي عجيب را به دنبال مي‌آورد.

وي با بيان اين مطلب كه شيشه اصل (کريستال اصل) از تغيير ساده در فرمولاسيون داروي پزودوافدرين (داروي ساده ضد آلرژي) به وجود مي‌آيد، مي‌افزايد: در يک محيط آشپزخانه‌اي ساده هم مي‌توان اين کار را انجام داد و به دليل اين شرايط راحت است كه تعداد آشپزخانه‌هاي توليد شيشه در حال افزايش است. البته مقدار توليد شيشه در ايران از مقدار داروي پزودوافدريني که از طريق قانوني و قاچاق وارد کشور مي‌شود، بسيار بيشتر است که اين مطلب نشان مي‌دهد شيشه تقلبي هم در ايران به ميزان زيادي توليد مي‌شود.

اين پزشك با اشاره به اين مطلب كه سوءظن‌هاي ناشي ازمصرف شيشه سبب اقدامات باورنکردني و خطرناک توسط معتادان مي‌شود، ياد‌آوري مي‌كند: اغلب بيماراني كه در بخش‌هاي روانپزشکي بيمارستان‌ها با تشخيص سايکوز بستري هستند، به مصرف شيشه معتادند و اين در حالي است كه درکنار عوارض شديد ذهني شيشه که بدون شک بسيار بيشتر از ساير مواد است، مشکلات جسمي نيز براي مصرف کنندگان شيشه پيش مي‌آيد كه عبارتند از خرابي دندان‌ها و مخاط‌هاي دهان، زخم شدن پوست، لاغري بسيار زياد، کم خوابي‌هاي شديد و برخي ديگر از عوارض خطرناك.

چرا ترك شيشه سخت است؟

دكتر فنايي در پاسخ به اين پرسش كه شرايط ترك شيشه چگونه است، مي‌گويد: به دليل تأثيرات مغزي و عوارض ذهني شديدي که شيشه دارد، طبيعتاً ترک آن نيز بسيار مشکل است. تحقيقات صورت گرفته درباره تاثير مصرف مواد مختلف و فعاليت‌هاي روزمره گوناگون بر ترشح «دوپامين» در نوروترانسميترهاي مغزي‌شان مي‌دهد كه اين ترشح به ميزان قابل‌توجهي بالا مي‌رود. (توليد دوپامين شاخصي است که اصطلاحاً نشان دهنده سيستم پاداش مغزي و به طور ساده‌تر، ميزان لذت برون سلول‌هاي مغزي و بالتبع خود فرد از انجام آن کار است). طبق اين پژوهش ميزان توليد «دوپامين» در مورد خوردن غذا 150، سکس 200، مصرف نيکوتين 220، مورفين 300، کوکايين 350، آمفتامين 1000 و متامفتامين (شيشه و اکستازي) 1500 است و به همين دليل اثرات رواني مصرف شيشه قابل مقايسه با ساير مواد نيست. (مصرف شيشه 5 برابر مورفين سبب توليد دوپامين مي‌شود) و از اين جا مي‌توان درک کرد که ترک شيشه چه قدر مي‌تواند سخت باشد.

وي با اشاره به اين مطلب كه به طورکلي در دهه اخير گرايش برخي از جوانان به سمت مصرف موادمخدر به دلايل متعدد اجتماعي افزايش يافته است. مي‌افزايد: شيشه سبب افزايش کاذب و بسيار زياد انرژي در افراد مي‌شود و فرد مصرف کننده احساس توانايي چندبرابر در انجام فعاليت‌هاي مختلف را دارد. افزايش چشمگير توانايي در صحبت کردن و نخوابيدن و افزايش تمرکز کاذب و نيز لاغري در دختران جواني که تمايل به لاغرشدن دارند، از دلايل گرايش جوانان به شيشه است.

دكتر فنايي همچنين مي‌گويد: حدود 30درصد افرادي که مواد مخدر صنعتي مصرف مي‌کنند، دچار بيماري‌هاي هپاتيت سي (حدود 50درصد )، ايدز (حدود 20درصد )، هپاتيت بي (حدود 15درصد ) و ساير بيماري‌ها مي‌شوند.

علائم سوءمصرف شيشه

دكتر رضا حسيني، روانپزشك در مورد شيشه به ايلنا مي‌گويد: شيشه از ترکيبات «آمفتامين» يا «مت آمفتامين» در آزمايشگاه‌هاي غيرقانوني ساخته مي‌شود و قرص اکستاسي نيز از ترکيبات همين مواد است. شيشه در حقيقت «هيدروکلرايد مت آمفتامين» است که علاوه بر شيشه به آن «آيس» يا «کريستال» هم گفته مي‌شود.

وي با بيان اين مطلب كه شيشه به 4 صورت کشيدني، از طريق بيني، خوردني و يا تزريق ممکن است مورد سوءمصرف قرار گيرد، مي‌افزايد: براي کشيدن شيشه از پايپ شيشه‌اي که مخصوص اين کار است، مانند لامپ و چراغ خودرو استفاده مي‌کنند. چند نشانه بارز براي اعتياد به شيشه وجود دارد كه از آن جمله مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: نامنظم شدن ساعات خواب و بيداري، تغيير رفتارهاي ناگهاني و بي‌علت، گشاد شدن شديد مردمك‌هاي چشم، خونريزي يا خشكي يا پوسته پوسته شدن لب‌ها و بيني، بدبو شدن دهان، به وجود آمدن زخم‌هايي در دست‌ها و صورت، پوسيدگي و ريختن سريع دندان‌ها، كاهش شديد وزن و بي‌اشتهايي مرضي، ظهور مشكلات مزمن بيني يا سينوس‌ها، افت تحصيلي يا پيشرفت غيرمنتظره تحصيلي و تغيير ناگهاني جمع دوستان از افراد معمولي به معتادان موادمخدر يا توزيع‌كنندگان آن.

اين روانپزشك ياد آوري مي‌كند: سوء مصرف شيشه ترشح دوپامين، سروتونين و «نور اپي نفرين» را در سيناپس‌هاي عصبي در مغز به شدت افزايش مي‌دهد و منجر به تحريک سلول هاي مغز مي‌شود. شخصي که به سوءمصرف شيشه روي مي‌آورد در ابتدا علايم بسيار خوبي را تجربه مي‌کند. همچنين بر اثر مصرف ماده‌ مخدر شيشه تغييرات و آسيب‌هايي در مغز انسان ايجاد مي‌شود که به 4 گروه اصلي قابل تقسيم است كه عبارتند از تخريب مدارهاي مغزي و ايجاد وابستگي و اجبار به مصرف مواد؛ تخريب سيستم‌هاي توليد انرژي و انگيزه در مغز؛ اختلال در سيستم‌هاي مغزي درک واقعيت و آسيب به توانمندي‌ها و پردازش‌هاي مغزي. مدارهايي در مغز انسان وجود دارند که به‌ طور طبيعي او را وادار به خوردن، آشاميدن و رفتارهاي جنسي مي‌كنند. شيشه، اين مدارها را در کنترل خود مي‌گيرد و باعث مي‌شود فرد مصرف‌کننده «ولعي غيرقابل کنترل» و «اجباري شديد براي مصرف» پيدا كند.

وي مي‌افزايد: مصرف‌کنندگان شيشه در ابتداي مصرف، انرژي، توان روحي و انگيزه بالايي احساس مي‌كنند، اما مدتي پس از فعاليت بيش از اندازه سيستم‌هاي توليد انرژي و انگيزه در مغز، آن‌ها را ويران مي‌سازد. در اين شرايط فرد مصرف‌کننده احساس مي‌کند بدون مصرف شيشه، توان و انگيزه انجام هيچ کاري را ندارد. او ممکن است چيزهايي ببيند (براي مثال احساس كند فردي او را تعقيب مي‌کند) يا بشنود (براي مثال صداي همسايه‌ها را که بر ضد او توطئه مي‌کنند) که در واقع وجود خارجي يا واقعي ندارند. علت اين اختلال در ادراک (توهم) و يا وجود باورهاي غيرواقعي (هذيان)، آسيب رسيدن به نواحي مغزي تشخيص‌دهنده واقعيت در فرد مصرف‌کننده است.

دكتر حسيني در مورد درمان اعتياد به شيشه يادآوري مي‌كند: براي درمان، بر اساس مدت، مقدار، نوع و روش مصرف ممکن است فرد به درمان‌هاي دارويي به صورت بستري و يا به صورت سرپايي نياز داشته باشد. بعد از آن اختلالات روانپزشکي بيمار بايد توسط روانپزشک آشنا به درمان سوءمصرف موادمخدر، مورد بررسي و درمان قرار گيرد و به دنبال آن و يا به طور هم زمان، آموزش خانواده، آموزش مهارت‌هاي بهبودي اوليه و پيشگيري از بازگشت و رفتار درماني انجام گيرد.

علايم آسيب‌هاي مغزي

اين روانپزشك با اشاره به اين كه مصرف شيشه مي‌تواند با ايجاد آسيب در سلول‌هاي مغزي باعث تخريب توانمندي‌هاي مغزي شود، مي‌افزايد: اين آسيب مي‌تواند با علايم زير بروز پيدا كند.

اختلال در حافظه: آسيب‌هاي مغزي ناشي از مصرف شيشه مي‌تواند باعث اختلال در حافظه به‌خصوص در مورد وقايع نزديك شود؛ مثلا ممكن‌است به ياد نياورد ديروز به چه كسي چك داده يا مبلغ اين چك چقدر بوده، يا حتي ديروز ناهار چه خورده‌است. گاهي فرد فراموش مي‌كند كه وسايل خود را كجا گذاشته‌است و بعضي از صبح‌ها مدتي را صرف پيدا كردن سوييچ ماشين خود مي‌كند.

اختلال در توجه: انسان به‌طور طبيعي مي‌تواند توجه خود را بر روي وقايع مختلف اطراف خود متمركز يا آنكه در آنِ واحد به چند موضوع مختلف توجه كند. براي مثال، به هنگام رانندگي علاوه بر توجه به جاده با تلفن همراه صحبت كند و چيزي هم بخورد! مصرف شيشه باعث مي‌شود علاوه بر كاهش قدرت توجه، جابه‌جايي اين توجه به وقايع مختلف پيرامون نيز سخت شود و به همين دليل ممكن است توجه فرد مصرف‌کننده مدتي طولاني درگير گوشي تلفن همراه يا اجزاي يك وسيله الكترونيك مانند دستگاه ضبط صوت شود. در اين شرايط مصرف‌كننده به اصطلاح روي موضوع خاصي «کليد» کرده است.

اختلال در برنامه‌ريزي: لازمه انجام بسياري از كارهاي اقتصادي، برنامه‌ريزي براي روزها و هفته‌هاي بعد و اجراي اين برنامه‌هاست. مثلا فرد برنامه‌ريزي مي‌كند كه فردا 100 عدد از فلان مدل تلفن همراه را بخرد و روز بعد آنها را به آقاي فلاني بفروشد. مصرف شيشه با تخريب نواحي جلويي مغز، امكان برنامه‌ريزي و اجراي مرحله ‌به مرحله برنامه‌ها را از مصرف‌كنندگان مي‌گيرد و مجموعه اين اختلالات مغزي باعث مي‌شود مصرف‌كننده شيشه بعد از چند سال ديگر نتواند فعاليت‌هاي اقتصادي و شغلي خود را ادامه دهد و از اين رو دچار ورشكستگي مي‌شود.

دكتر حسيني در مورد علل شكست درمان اعتياد به شيشه مي‌گويد: يکي از علل اصلي موفقيت‌آميز نبودن درمان اعتياد به شيشه در بسياري از مراکز درماني، توجه نكردن به ابعاد مختلف اين بيماري و برنامه‌ريزي‌هاي درماني اختصاصي براي هر کدام از اين مشکلات است.

انتهاي پيام/