1394/04/20

منطقه و روستای جبل در کیلومتر 17 جاده ارومیه به سلماس واقع است، فعالیت عمده روستاییان منطقه جبل، از قدیم‌الایام کشاورزی و دامداری بوده، باغات سیب، درختان سنجد و با گیلاس صادراتی معروفش که امروز کمتر اثری از آن را می‌بینید چرا كه باد شور چند سالي است به کمين درختان گيلاس نشسته و سرشاخه هاي به گل نشسته را پرپر كرده است.

به گزارش ناي قلم، از سر دوراهی آسفالته كه حدود 4/1 کیلومتر به سمت غرب و به سمت دریاچه پیش می‌روی به کانون ریزگردها مي‌رسي، منطقه‌اي كه با کاهش آب دریاچه و پسرفت آب، تنها چیزی که روی زمین مانده نمک، ماسه و تل ماسه هست و سکوتي سرد كه باغ‌های بي برگ و بار روستا را در برگرفته، عمق فاجعه به حدي است كه کشاورزان منطقه، امروز خزان باغشان را در چهار فصل زندگي به تماشا نشسته‌اند، ديگر سخن گفتن از آن نه آسان است نه انتهاي تراژدي که سدسازی‌ها، حفر چاه‌ها، گسترش زمین‌های کشاورزي، کشاورزي سنتي و ساخت پل شهيد کلانتري براي درياچه اروميه و باغ‌های اطراف آن نوشته!

 آنچه كشاورزان منطقه مي‌گويند كاهش محصولات باغي نسبت به 10 سال گذشته است، اينكه زمین‌ها شوره زار شده و شوري آب به لوله هاي آب شرب خانه‌ها هم رسيده است، ريزگردها داخل خانه‌ها را هم به تصرف درآورده و برداشت محصول هر سال کمتر از سال قبل می‌شود، باغ‌هایی که روزي روزگاري از هر درخت آن‌ها بين 400-300 ميوه زردآلو، هلو و سيب برداشت می‌شد حالا کمتر از يک جعبه ميوه می‌دهند، يعني زمان آن به سر رسيده كه بتوانند سفره زندگي خود را با کشت محصولات گوناگون رنگين کنند، حال سوال اين است كه آيا طرح احیاي بیولوژیک دریاچه ارومیه منطقه جبل (طرح احداث بادشکن و جنگل‌کاري‌هاي نواري آيروديناميک پيرامون درياچه) مي‌تواند نجات‌بخش باشد و در قالب اين طرح چه اقداماتي انجام گرفته است؟

طرحي كه سال 88 به وزير وقت جهاد کشاورزي تقديم و با تصويب آن در کميته دائمي خشکسالي وزارت جهاد کشاورزی و در نهايت ارجاع به استان، موفق به اخذ مصوبه در جلسه کارگروه آب و کشاورزي سازمان جهاد کشاورزي استان آذربايجان غربي شد.

وحیدرضا شادفر، مشاور و مجری طرح احیا بیولوژیک دریاچه ارومیه منطقه جبل در اين رابطه مي‌گويد: منطقه جبل به عنوان یکی از کانون‌های فعال ریزگرد شناخته شده، هرچه به سمت دریاچه پیش می‌رویم، فرسایش بادی خاک به عینه مشهودتر و کانون فعال ریزگرد در منطقه به شکل تل ماسه های روان، خودنمایی می‌کنند، نوع تخریب، علاوه بر فرسایش شدید بادی، از بین رفتن پوشش گیاهی و فعال بودن کانون ریزگرد، شوری زایی است که در نتيجه پسروی آب دریاچه تشدید شده است، همه این معضلات زیست محیطی اولویت را به این منطقه داد.

وي مي‌افزايد: باد غالب منطقه جبل، ابتدا شمالي است که پراکنش ذرات معلق را در جهت جنوب و جنوب غرب درياچه به سمت شهرک صنعتی هم‌جوار و نهایتاً به سمت ارومیه منتشر می‌نماید. جهت بادهای غالب منطقه، روي درياچه، از پيرامون همگرا شده و در جهت جنوب کاناليزه می‌شوند، مناطق جنوب و جنوب غربي درياچه که حاصلخيزترين زمین‌های کشاورزی منطقه‌اند، در معرض بيشترين تهديد پراکنش نمک هستند و دوم باد غالب غرب به شرق که این باد هم بیشترین انتشار و تخریب به سمت شرق و تبریز را به همراه دارد.

شادفر به دیگر معضلات زیست محیطی منطقه که سبب کندی پیشرفت کار شده است، اشاره و اضافه مي‌كند: همه می‌دانیم که تثبیت تل ماسه‌ها و ریزگردهای منطقه جبل، کاری نفس گیر و طاقت‌فرساست، علاوه بر حجم قابل توجه سهم باد در شكل‌زايي و تراكم تپه‌هاي ماسه‌اي منطقه جبل، وسعت فضا و تنوع نمونه‌ها و تپه‌هاي ماسه‌اي، شوری خاک و فرسایش شدید، طوفان‌های شدید، عدم جاده دسترسی و عدم تنوع گونه مورد کاشت (هالوفیت ها) خصوصاً تهیه و تکثیر آن‌ها از نمونه‌های بارز سختی کار هستند از طرفی فراواني بادهاي ماسه‌اي در بعضي از نقاط منطقه جبل با تراكم متغير که هر روز سبب تغییر در شکل تل ماسه‌ها می‌گردد از مهم‌ترین معضلات پیش روست.

وي که به مدت 15 سال بر روی چگونگی احداث کمربندهای سبز نواری تحقیق و کار کرده است، متذكر مي‌شود: همیشه سعی داریم از وسط بیابان به مقابله با بیابان بپردازیم که این کار را سخت می‌کند، ابتدا بیاییم آنچه را که داریم حفظ کنیم، یا حداقل به موازات با هم پیش ببریم، شنیده‌اید کویر سالانه یک سانتیمتر پیشروی دارد! لازم است ما از روستاها و مناطق آباد حاشیه دریاچه کار را آغاز کنیم و بادشکن‌هایی با فاصله 200 متر را از اطراف مراتع و روستاها احداث و به سمت دریاچه پیش ببریم. بهتر نتیجه می‌گیریم.

اگر عزیزان از نزدیک از منطقه بازدیدی داشته باشند، بیشتر به عمق فاجعه پی خواهند برد، واقعیت این است که با انجام این‌گونه کارهای مقطعی راه به جایی نخواهیم برد و مردم دو استان آذربایجان غربی و شرقی و حتی مردم کل کشور و جامعه بین‌الملل از دولت توقعات بیشتری داشتند و دارند، توقع این بود که به جای اینکه بیاییم و یک لکه 400 هکتاری و یا جمعاً به فرض يك هزار هکتاری دستگاه های دیگر را گزارش دهیم، در همین مقطع زمانی و با تخصیص همین اندک بودجه سال قبل، می‌توانستیم حداقل برای 10 هزار هکتار برنامه ریزی و طرح را عملیاتی کرده باشیم.

نكته ديگر اینکه تا احداث کمربندهای سبز نواری یا بادشکن در بین کشاورزان، باغداران، مرتع‌داران و دامپروران و حتی اطراف روستاهای دو استان آذربایجان غربی و شرقی به یک فرهنگ عمومی تبدیل نشود، در بخش منابع طبیعی و محیط زیست دریاچه و احیا پوشش گیاهی اطراف دریاچه به هدف اصلی دست نخواهیم یافت و بهتر بگویم مشکل مصرف نادرست و بی رویه آب در بخش کشاورزی منطقه حل نخواهد شد. همین جا بنده از وزیر محترم جهاد کشاورزی تقاضا دارم، در خصوص معرفی و نقش بادشکن‌ها دستور ویژه صادر کنند و با آموزش و ترویج هرچه بیشتر بین کشاورزان دو استان آذربايجان غربی و شرقی و حتی استان‌های هم‌جوار از جمله اردبیل، کردستان و ... پرداخته شود، چرا که بادشکن‌های نواری، نیاز پنهان کشاورزی، محیط زیست و منابع طبیعی منطقه در حمایت از احیاي پوشش گیاهی دریاچه ارومیه، در راستای افزایش تولیدات مرتعی، باغی و زراعی و راهکاری اساسی بر مقابله با پديده گرد و غبار، کم آبی و خشکسالی‌هاست، البته فقط و فقط با مشارکت افراد بومی نه ادارات دولتی.

شادفر در پاسخ به اين سوال كه آیا برای اجرایی شدن احداث کمربند سبز پیرامون مراتع، روستاها و باغات هر دو استان زمان و امکانات لازم را داريم يا خير؟ پاسخ مي‌دهد: با دو مثال مشابه عرض می‌کنم، در مغولستان چين سرزمين کوبوجي با 400 کيلومتر طول و 5 کيلومتر عرض از سال 1994 ميلادي توسط 22 سرباز به مدت پنج سال، درختچه‌ها و درختان مقاوم به خشکي و شوري خاک، غرس شد که سبب شد محيط زيست و ميکروکليماي اين صحرا تغيير کند، و یا برنامه احداث کمربند سبز در شوروي سابق، پيش‌بيني شد كه 34 ميليارد نهال در ظرف مدت شش سال كاشته شود، بدين منظور تعداد نهال‌هايي كه در سال اول طرح، يعني سال 1949 میلادی تهيه و توليد شد بالغ بر 3 ميليارد اصله نهال بود. پس موارد مشابه بوده و امکانش هست، البته با توجه به نقشه طبقه بندی استان‌ها براساس شاخص پایش منابع آب ملاحظه می‌فرمایید، دو استان آذربایجان غربی و شرقی در مرحله قابل تحمل آبی قرار دارند، اما هنوز به مرحله تنش شدید آبی و مرحله کمبود آبی نرسیدیم و تا بحران حادث نشده باید کاری انجام داد، طبق بررسی‌های به عمل آمده نجات و حفظ مراتع دو استان به ويژه در منطقه پیرامونی دریاچه ارومیه در یک زمان پنج ساله امکان پذیر است، البته اگر دستگاه های دولتی فقط نقش نظارتی خود را اعمال و به جامعه محلی اعتماد كنند و اجازه دهند که با مشارکت مردم بومی این اتفاق بیفتد، به يقين احیای بیولوژیک دریاچه با سرعت بیشتری انجام و در بخش کشاورزی منطقه نیز شاهد انقلابی سبز خواهیم بود.

مجید حاتمی ديگر مشاور و مجری طرح احیاي بیولوژیک دریاچه ارومیه منطقه جبل، نيز اظهار مي‌دارد: براي اجرای طرح روزانه بین 100 تا 150 كارگر بومی با ما همکاری دارند و شناخت این افراد از کشاورزی منطقه و داشتن تجربه ارزنده سبب شد که از افراد بومی و محلی استفاده کنیم.

وي تصريح مي‌كند: وسعت کانون فعال ریزگرد جبل به طور میانگین بالغ بر 15 هزار هکتار است، شهرک صنعتی هم‌جوار در چهار کیلومتری روستای جبل واقع شده که به شدت متأثر از بادهای منطقه ای و ریزگردهای ماسه ای قرار دارد و تل ماسه‌ها تا 600 متری ضلع شمالی شهرک صنعتی پیشرفت داشته‌اند، طرح تثبیت بیولوژیک کانون ریزگردها در پارک ملی دریاچه ارومیه با گونه های درختی و درختچه ای است که از محل کارگروه دولت برای نجات دریاچه ارومیه تأمین اعتبارات شده و در مجموع مساحت اولیه 400 هکتار است که از فروردین سال جاری 94 با عقد قرارداد با اداره کل محیط زیست استان آذربایجان غربی کار را آغاز کردیم.

حاتمی در زمينه راهکار اجرایی دریاچه اروميه نيز مي‌گويد: آنچه که امروزه شاهد هستیم تغییر روند طبیعی، از دست رفتن یکپارچگی و یا توالی ذاتی سیستم است که باعث از بین رفتن بخش عظیمی از دریاچه گردیده، بر همین اساس طرح احیای پوشش گیاهی دریاچه با استفاده از فلور طبیعی آن (هالوفیت) به عنوان یکی از گام‌های اساسی اولیه در دستور کار قرار گرفت، به ناچار در خصوص احداث کمربند سبز پیرامون دریاچه می‌بایست با گونه‌های درختی و درختچه ای بومی، مقاوم به شوری و کم آب، مانند گونه‌های گز و قره‌داغ اقدام می‌شد.

وي ادامه مي‌دهد: با توجه به خشک شدن بخش نسبتاً وسیعی از دریاچه و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های حاشیه ای آن، منشاء پايان ناپذیر خاك نمكداري را فراهم کرده كه مناطق اطراف خود را آلوده و سبب تخريب خاك و بياباني شدن منطقه شده است و با انتشار از سطح، به راحتی مزارع و دشت‌های اطراف خود را آلوده نموده است. شدت ریزگردها در مناطق حاشیه‌ای شدیدتر بوده و لذا مدیریت کاشت، نگهداری و حفظ و تقویت پوشش گیاهی در این منطقه کار بسیار دشواری است، به عنوان مثال، مشابه کار ما در 7 کیلومتری جبل، عزیزانی انجام داده‌اند که متأسفانه به دلیل عدم رعایت نکات فنی، ناموفق بوده است.

حاتمي به اهداف نهایی از کاشت هالوفیت‌ها نيز اشاره و اضافه مي‌كند: مهار و كنترل بیابانی شدن منطقه و تثبیت شن و ماسه در منطقه جبل، مقابله با اثرات سوء ناشی از ریزگردها و طوفان‌های نمکی، افزایش سطح پوشش گیاهی و جلوگیری از تبخیر آب و رطوبت و اصلاح خاک با کاشت و توسعه کاشت هالوفیت‌ها از جمله اهداف در نظر گرفته شده از کاشت هالوفیت‌ها است.

وي در بخش ديگري از سخنان خود به اقدامات انجام گرفته در قالب اين طرح اشاره و تصريح مي‌كند: جاده دسترسی نداشتیم ابتدای کار قبل از تجهیز کارگاه نسبت به احداث جاده کارگاهی اقدام و سپس با تجهیز کارگاه کار اصلی آغاز شد، نقشه‌برداری از 400 هکتار و طراحی کاشت انجام و روی عرصه 100 هکتار هم میخ کوبی و جانمایی شده است، نزدیک به 60 هکتار کاشت و غرس نهال به پایان رسیده و بیش از 80 هکتار اقدام به گوده‌برداری و حفر چاله کردیم و از طرفی با احداث نهالستان برای آینده مبادرت به تولید نهال كرديم، آبیاری نهال‌های غرس شده نیز توسط تانکرهای پشت تراکتوری انجام می‌شود.

انتهاي پيام/