1395/02/07 |
 |
| دلنوشته‌هایی بر تن ماشین‌ها |
رفیق بی‌کلک مادر، ای روزگار با ما شدی ناسازگار، ای تاکسی نارنجی از ما نرنجی، عزیزهای بابا امیرحسین و علیرضا و... هر یک از این جمله‌ها که روی بدنه، سپر یا هر جای دیگر ماشین‌ها حک شده با خود پیام‌های فراوانی را منتقل می‌کند. به گزارش نای قلم، کمتر کسی یافت می‌شود که در جاده‌ها سفر کرده باشد و بگويد هرگز خودرويی را ندیده که روی آن مصرع ، بیت، شعر نو يا جملات جالب حک نشده باشد. مسافرانی که پشت اين خودروها حرکت می‌کنند، با چشم برداشتن از جاده و اطراف، کنجکاوانه اين بیت‌ها و عبارت‌ها را می‌خوانند و از خواندن آنها گاه شاد و گاه با الهام از معنای این جملات به فکر فرو می‌روند. اغلب اين نوشته‌ها پیرامون موضوعات عاشقانه، عاطفی و... است. اين ادبيات حقيقتی انکارناپذير از زندگی قشری از جامعه و فرهنگ آنهاست و بیشتر پيام‌های آن، حکایت از داغی جانسوز و قديمی و بیانگر احساسات درونی رانندگان است. گرچه ماشين‌نوشته‌ها در گذشته بيشتر رواج داشته است، اما هنوز هم در برخی ماشین‌ها بدون توجه به مدل آنها این جملات جالب مشاهده می‌شود. این در حالی است که در گذشته اغلب این جملات روی ماشین‌های سنگین از جمله کاميون، تریلی، اتوبوس، وانت‌بار و مینی‌بوس به وفور مشاهده می‌شد. مقوله ماشین‌نوشته‌ها را می‌توان از جنبه‌های زبان‌شناختی، جامعه‌شناسی و روانی صنف رانندگان جاده‌ها مورد بررسی قرار داد. در اصل نوع جملات به کار رفته در ماشين‌نوشته‌ها مورد توجه متخصصان فرهنگ لغات و زبان قرار گرفته و نمونه‌های آن نیز ثبت و گردآوری شده است. گفتنی است که برخی از پژوهشگران بر این باورند که بها دادن به اين نوع ادبيات، آلوده کردن زبان فارسی است. در اصل مطالعه ماشین‌نوشته‌ها نوعی فرهنگ عامه و برگرفته از ادبیات عامه است و نه تنها موجب آلودگی زبان نمی‌شود، بلکه يکی از بهترين روش‌های شناخت بخشی از فرهنگ عامه مردم در هر کشوری محسوب می شود. ماشين‌نوشته‌ها ادبياتی سيار هستند که در فرهنگ رانندگان ايران جايگاه خاصی دارد و برخی از آنها کاملا خلاقانه بروز کرده است. با اندیشیدن به این جملات می‌توان به این امر اذعان داشت که هر یک از این نوشته‌ها از لحاظ ادبی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار و گواه سبک و سیاق زندگی فرد یا طبقه اجتماعی خاصی است. گرچه مردم ما با شعر و موسيقی ايران رابطه‌ای تنگاتنگ دارند، اما ادبيات رانندگان را مي‌توان از ادبیات ساير صنف‌ها جدا دانست و اين موضوع به خوبی از شعرها و نوشته‌های آنها روی ماشين‌هایشان نمایان است. قوانین درباره ماشین‌نوشته‌ها باید دانست که یکی از اصنافی که نوع ادبیات خاصی دارند قشر راننده است که بخشی از رفتار آنها در ماشین‌نوشته‌هایشان نمود پیدا می‌کند. آنچه پشت خودروها نوشته می‌شود چکیده‌ای از تجربه‌ها، باورها، خواسته‌ها و آرزوهای صاحبانشان است. این در حالی است که بعضی از جامعه‌شناسان معتقدند مطالعه ماشین‌نوشته‌ها بخشی از مطالعات فولکلوریک (فرهنگ عامه) است. اما این نوشته‌های زیبا و دوست‌داشتنی به لحاظ قوانین راهنمایی و رانندگی ممنوعیت دارد به طوری که بر اساس ماده ۲۰۷ قانون راهنمایی و رانندگی نصب هرگونه علائم و نقوش تبلیغاتی، نوشته و عکس روی شیشه پشت و کناره و اطراف خودرو برخلاف مقررات بوده و خودرو شامل جرایم رانندگی می‌شود. وقتی ماشین تریبون می‌شود یک راننده سمند که در پشت ماشینش نوشته شده عزیزهای بابا امیرحسین و علیرضا درباره اینکه چرا این نوشته را پشت ماشینش نوشته می‌گوید: از صبح تا شب برای خانواده کار می‌کنیم و هر پدری خواستار پیشرفت فرزندانش است. این فرد درباره نوشتن جملات جالب در قالب ماشین‌نوشته‌ها می‌افزاید: نوشتن جملات بر بدنه ماشین به عنوان وسیله‌ای در حرکت باعث می‌شود تا افراد زیادی این جملات را بخوانند و مخاطب فراوانی داشته باشد. به این دلیل در سال‌های اخیر برای تبلیغات محصولات خوراکی، بهداشتی، نرم‌افزارهای تلفن همراه و ... از بدنه اتوبوس‌ها و دیگر ماشین‌های سنگین استفاده شده است. این امر نشان‌دهنده توجه عامه مردم و تاثیرگذاری این نوشته‌ها در جامعه است. نوشتن جملات دلی بر بدن ماشین‌ها ناصر صاحب یک وانت‌بار است و از این طریق امرار معاش می کند. او که به قول خودش با هزار قرض و قسط این ماشین را خریداری کرده است، پشت ماشین خود نوشته «برو کنار سالار داره میاد»؛ او انتخاب این جمله را سلیقه خودش می داند و می گوید: شاید به نظر خیلی‌ها این وانت چندان ارزشی نداشته باشد، اما اتفاقات و تغییرات مناسبی در زندگی ام به وجود آورده است. هر شخصی باید به اندازه توان مالی و امکانات خود از شرایط موجود بهره‌مند شود. شاید این ماشین برای خیلی‌ها بی‌ارزش باشد، اما قدر هر شیء را فقط صاحب آن می‌داند. او درباره مطالب نوشته شده روی بدنه برخی ماشین‌ها می افزاید: الان تعداد ماشين‌نوشته‌ها در مقایسه با دو دهه گذشته کمتر شده است و برخی از این جملات هم برای همگان جا افتاده و حتی به تکه کلام یا اصطلاح در جامعه تبدیل شده است. این پسر جوان ماشین‌نوشته‌ها را یکی از دلمشغولی‌های رانندگان ماشین سنگین و کسانی می‌داند که به نوعی به دلیل شغل سخت خود طبع شاعری‌شان ناگهان گل می‌کند. ناصر می‌گوید: چون هر یک از این جمله‌ها از دل افراد برآمده به این دلیل هم به دل مخاطب می‌نشیند و مورد استقبال همگان قرار می گیرد. به گفته این پسر جوان در واقع مضمون ماشین‌نوشته‌ها نوعی فرهنگ عامه یا کوچه‌بازاری است. این امر می تواند به عنوان یکی از مسائل اساسی و تعیین‌کننده در جامعه‌شناسی کشور ما محسوب شود. اینکه برخی افراد به دلیل شغل خود از ادبیات خاصی برخوردار هستند در بین همه مشاغل متداول است. در اصل ماشين‌نوشته‌ها ادبياتی سيار هستند که در فرهنگ رانندگان ايرانی جايگاه خاصی دارد و برخی از آنها بسيار ابتکاری و از سر خوش ذوقی رانندگان است. شکوفا شدن ذوق بر اثر سختی کار محمود هم راننده کامیون است. او عبارت یا «قمر بنی هاشم» را بر بدنه کامیونش حک کرده است و درباره ماشین‌نوشته‌ها می‌گوید: هر شخصی بر اساس شخصیت و دلمشغولی‌های خود جمله مورد علاقه اش را بر بدنه ماشینش نوشته است. به گفته این راننده میانسال انتخاب جمله‌هایی با بارقه های مذهبی برای بنده که شب و نصفه شب در جاده‌ها تک و تنها در حال تردد هستم انرژی مثبت دارد. او می گوید: برخی از افراد برای ماشین‌نوشته‌ها حرف‌های جلف و زننده را انتخاب می‌کنند و با این کارشان شخصیت خود و دیگر رانندگان را زیر سوال می‌برند. شاید برخی از افراد بر این باور باشند که رانندگان کامیون افراد خشنی هستند، اما آنها باید بدانند که این صنف هم همچون دیگر اقشار یا بیش از دیگران با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند و ظاهر خشن و آفتاب‌سوخته رانندگان نمی‌تواند معیاری برای قضاوت دیگران باشد. او می‌افزاید: با بررسی نوشته‌های هر ماشین می‌توان به عمق وجودی راننده آن پی برد بی آنکه شناخت قبلی از او داشته باشید. این فرد میانسال درباره سختی شغلش نیز این‌چنین می گوید: این افراد در گرما و سرما در تلاش هستند و همین امر باعث می شود تا خود را با برخی جملات در قالب ماشین‌نوشته‌ها سرگرم کنند. او با بیان اینکه شغل رانندگان سخت و طاقت‌فرساست، تصریح می کند: بیشتر رانندگان با درج این ماشین‌نویسی‌ها سعی می کنند که بر تنهایی خود غلبه کنند و تنهایی خود در جاده‌ها را به این وسیله پنهان کنند. در اصل هر جمله‌ای به دلیلی نوشته شده است، پس نباید سرسری از کنار آنها گذشت. زهرا سلیمانی |