1398/02/22

حامیان اقتصاد بازار آزاد، طرفدار باز گذاشتن درها برای ورود و خروج آزادانه کالاها هستند؛ آنها معتقدند با کاهش تعرفه‌ها و تسهیل‌گری در صدور مجوز برای واردات و صادرات، بازارهای محلی به سادگی به بازارهای جهانی و اقتصاد فراملیتی پیوند می‌خورد و به همین دلیل است که از کاهش ارزش پول محلی یا به عبارتی واقعی شدن قیمت پول دفاع می‌کنند. به اعتقاد نئولیبرال‌ها کاستن از ارزش پول محلی، باعث می‌شود در بخش‌های مختلف، تولیدکنندگان داخلی برای صادرات انواع محصولات ترغیب شوند و به این ترتیب، قدرت رقابتی اقتصاد افزایش می‌یابد.

 این اقتصاددانان دست راستی که با جدیت بر این باور پافشاری می‌کنند که دست‌های نامرئی آدام اسمیت و گردش آزادانه سرمایه و کالا خود حلّال همه مشکلات است، وقتی از تنزل ارزش پول ملی دفاع می‌کنند دو نکته اساسی را در تحلیل‌های خود عامدانه فراموش می‌کنند:

*صادراتِ ضروریات زندگی مردم

اول اینکه در جامعه‌ای که تولید صنعتی هنوز در مرحله مونتاژی‌ست و تجهیزات و کالاهای صنعتی آن، جای چندانی در بازارهای جهانی ندارند، پایین آمدن ارزش پول ملی، موجب عطش برای صادرات مواد خام و کشاورزی می‌شود؛ یعنی به‌جای تجهیزات صنعتی و تولیدات پیشرفته، محصولات کشاورزی، دامی یا در نهایت مواد خام صادر می‌شود که این امر به تنهایی می‌تواند کمیاب یا نایاب شدن مواد خوراکی یا در بهترین حالت، گرانی آنها را در بازار داخلی به همراه داشته باشد؛ این همان اتفاقی ست که در ماه‌های اخیر در مورد محصولات کشاورزی پایه‌ای مانند پیاز یا رب گوجه فرنگی شاهد بودیم.

طبق اعلام مرکز آمار قیمت پیاز در یک‌سال (۹۷ به نسبت سال قبل) ۵۲۲ درصد، رب گوجه‌فرنگی ۲۳۱ درصد و گوجه‌فرنگی ۱۸۴ درصد رشد داشته است. این مساله در درازمدت می‌تواند به محرومیت و فقر غذایی فرودستان جامعه منجر شود.

*واردات مواد اولیه یا کالای تمام شده؟

دومین مساله مهم این است که در یک اقتصاد در حال توسعه که هنوز تولید، وابسته به مواد اولیه و واسطه‌ای وارداتی است و حتی بسیاری از نهاد‌ه‌های دامی از خارج از کشور وارد می‌شود، بالا رفتن ارزش ارز، باعث زمین خوردن بخش‌های مختلف تولید می‌شود؛ خیلی از واحدهای تولیدی، صنعتی و کشاورزی به دلیل در اختیار نداشتن مواد اولیه‌ و واسطه‌ای مجبور می‌شوند تولید را تعطیل یا نیمه‌تعطیل کنند. و اگر قرار باشد نظام چند نرخی مانند آنچه در ماه‌های اخیر شاهد بودیم، حکمفرما شود، بسیاری با در دست داشتن مجوز برای دریافت ارز ارزان، به‌جای واردات مواد اولیه یا کالاهای اساسی، کالاهای تمام شده وارد می‌کنند؛ در مواردی حتی نمونه ایرانی این کالا وجود دارد و همین واردات، باعث تعطیلی واحدهای بیشتر و رکود عمیق‌تر می‌شود؛ این معضل را در بخش‌های مختلف ازجمله در صنایع تولید تجهیزات پزشکی شاهد بودیم.

علیرغم توان بالا در زمینه تولید تجهیزات پزشکی و توان بالای صادرات، به گونه‌ای که تنها در سال ۹۶، ۲۴ میلیون دلار به صورت رسمی صادرات تجهیزات پزشکی از گمرک داشتیم که این میزان معادل ۶۸۰ تن صادرات تجهیزات پزشکی است، سال گذشته واردات نمونه‌های مشابه، با دستور هیات امناهای برخی دانشگاه‌های علوم پزشکی، موجودیت شرکت‌های تولیدکننده را به خطر انداخت؛ آنهم در شرایطی که به گفته‌ی دبیر اتحادیه صادرکنندگان تجهیزات پزشکی، ما خودمان به ۴۰ کشور جهان، صادرات تجهیزات پزشکی داریم؛ در نهایت، کار تا آنجا پیش رفت که چهارم بهمن ماه سال پیش، سعید نمکی (وزیر بهداشت) در پیامی واضح به دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، خواستار توقف واردات کالاهای پزشکی مشابه تولید داخل شد.

در این پیام آمده است: «بنا به گزارشات واصله، بعضی از دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی علیرغم وجود تجهیزات پزشکی ساخت داخل که از نظر استانداردها نیز تایید شده و مورد قبول می‌باشد، با مصوبه هیات امنا اقدام به سفارش و خرید تجهیزات و مواد مصرفی وارداتی می‌نمایند. ضمن احترام به کلیه اعضای محترم هیات امنای دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی که بدون شک همگی از دلسوزان کشور هستند، اینگونه تصمیمات ضمن مغایرت با دستورات و توصیه‌های مقام معظم رهبری و رییس‌جمهور محترم در حمایت از تولیدات داخلی، باعث دلسردی صنعتگران و تولیدکنندگانی خواهد شد که به سختی در راستای خودکفایی کشور تلاش می‌نمایند. لذا از کلیه عزیزان تقاضا می‌شود با نظارت مستمر بر خریدهای مذکور، از سفارش و واردات هرگونه تجهیزات پزشکی و مواد مصرفی که تولید مشابه داخل دارد، به شدت پرهیز کنند.»

 ارز چند نرخی و بازار تشنه‌ی ارز، می‌تواند عواقب بسیار بدتری هم داشته باشد. بدترین حالت، اینکه یک شرکت به بهانه واردات، ارز دولتی می‌گیرد ولی آن را در بازار آزاد می‌فروشد. حتی احتمال ثبت شرکت‌های صوری برای سوءاستفاده از رانتِ ارز دولتی وجود دارد.

در این شرایط، باید از حامیان اقتصاد بازار آزاد پرسید، تا امروز منافع عدم کنترل قیمت ارز در اقتصادمان چه بوده است؛ آنهم درحالیکه اقتصاد در معرض تحریم‌های ظالمانه قرار دارد و مواد اولیه به خودیِ خود نایاب است؛ وقتی گرانی را به این نایابی بیفزاییم، چطور می‌توان از صنایع توقع داشت روی پای خود بایستند؛ واقعاً در شرایط تحریم و با وجود وابستگی بسیار زیاد صنایع و تولید به مواد اولیه‌ی وارداتی، چگونه کاهش ارزش پول ملی یا همان ریال می‌تواند مزیت رقابتی ایجاد کند؟!

گزارش: نسرین هزاره مقدم