1397/11/13

در ابتدای شکل‌گیری و توسعه فضای اینترنت در جوامع شاید تا این حد جدی تلقی نمی‌شد.

 اینترنت عرصه‌ای بسیار محدود بود که به‌دلیل وابستگی به ابزارهای تکنولوژیک مانند سیستم‌های عامل و سخت‌افزارهای کامپیوتری کمتر مورد علاقه بود و آموزش اینگونه تکنولوژی‌ها سخت و در مراحل ابتدایی قرار داشت. با این حال، امروزه نمی‌توان دنیای بدون اینترنت و فضای مجازی را متصور بود.

بر این اساس، تاثیرات اینترنت بر جامعه و انسان نه تنها اجتناب ناپذیر بوده، بلکه در برخی موارد تعیین کننده چشم‌انداز توسعه انسانی و تغییرات اجتماعی است. اکنون این سوال پیش می‌آید که اینترنت و محصول آن یعنی فضای مجازی چه نقشی در تغییرات جامعه انسانی ایفا می‌کند؟ پیش از پاسخ به این سوال، توجه به ساختار تحولات اجتماعی در جوامع انسانی حائز اهمیت است.

نکته اصلی این است که تحولات جامعه انسانی رخ نخواهد داد، مگر اینکه شناخت انسان‌ها برای پذیرش تغییر کامل نگردد. به عبارتی بهتر، این شناخت و درک انسان از خود و اجتماع است که می‌تواند، تبیین کننده رفتار فردی و اجتماعی در جوامع باشد.

«خودآگاهی» و «آگاهی اجتماعی» دو کلید واژه اصلی هستند که در شکل دادن به آینده و حرکت به سمت تغییرات را شکل‌بندی می‌کنند. گرچه به تعبیر مارکسیستی، زیربنای اقتصادی و ابزار تولید را به‌عنوان محرک اجتماعی در نظر می‌گیرند، اما بایستی دقت نمود که انسان بیش از آن‌که موجودی اقتصادی باشد، موجودی ناطق و عقلانی است که از گذر ارتباط به فهم و کنش دست می‌یابد. بر این مبنا، تغییرات در جوامع انسانی در حوزه مدیریت دانش رخ می‌دهد نه صرفا در قالب اقتصادی، بلکه خود فهم اقتصادی و عمل کردن بر اساس آن معلول شناخت و درک این ویژگی به‌عنوان یکی از شاخص‌های انسانی است.

 روشن است که تغییرات جامعه انسانی معلول شناخت و فرآیند متقابل «خودآگاهی» و «آگاهی اجتماعی» است که این خود متاثر از کنش ارتباطی و سطح تعاملات میان انسان‌ها و تولید نشانه میان آنها است. بر این اساس، می‌توان مدعی شد که تغییرات در سطح ارتباطات رخ می‌دهد نه در شاخص ابزار و شیوه‌های تولیدی که بیش از این نگاه غالب در توسعه جوامع بوده است.

اینترنت، به‌عنوان ساختاری جدید از کنش ارتباطی سطح جدیدی از تعاملات انسانی و اجتماعی را به‌وجود آورده است که مهم‌ترین شاخص‌های آن، تعاملی بودن، نقش تخیلات، گمنامی، در دسترس بودن و فقدان مرز است.

مهم‌ترین تاثیر این ساختار ارتباطی شکل دادن به تغییرات با شیب بسیار بالاست. به‌طوری‌که جامعه اینترنتی، اجتماع تغییرات پی‌درپی است. این ویژگی را می‌توان به خوبی در مقایسه ساختار ارتباطی از سنتی، مدرن و
پست مدرن(اینترنتی) نشان داد. جوامع سنتی آن دسته از اجتماعاتی هستند که غالبا در درون بافت خویشاوندی عمل می‌کنند و نوع کنش ارتباطی آنان متاثر از خویشاوند سالاری و حلقه‌های خونی است، به‌طوری‌که تغییرات در این گونه جوامع به‌شدت پایین بوده و براساس اصول پذیرفته شده و تکرار شده پیشین به‌خصوص نیاکان قرار دارد. معمولا اینگونه جوامع نیازمند گذر قرن‌ها زمان برای تغییرات هستند که نمونه آن را می‌توان در قرون وسطا شاهد بود. این در حالی است که جوامع مدرن بر اجتماعات همتا(جامعه مدنی) و توسعه ارتباطات بر اساس جراید، تلویزیون، رادیو، حزب و سندیکا استوار است.

تغییرات در اینگونه جوامع به صورت دهه است؛ می‌توان از تغییر حاکمیت‌ها در دهه‌های مشخص سخن گفت. کنش ارتباطی در جوامع اینترنتی(پست مدرن) بر اساس تعاملات بدون محدودیت زمانی و مکانی بوده و فاقد مرز است. تولید و انتشار انبوه اطلاعات، سیالیت و گستره عظیمی از انتخاب‌های فردی را باعث شده که تغییرات را به سال رسانده است. بر این اساس، شیب تغییرات در جوامع اینترنتی چنان بالا و با سرعت زیادی است که در هر سال می‌توان شاهد تغییرات و تولید بی‌نظمی‌ها و شکل‌گیری نظم‌های اجتماعی و فردی جدید بود. آنچه که در این راستا حائز اهمیت است، تغییرات ساخت سیاسی متناسب با تحولات اجتماعی است.

به عبارت دیگر، کنش ارتباطی که بر «خودآگاهی» و «آگاهی اجتماعی» تاثیر می‌گذارد، با تغییر در ساختار ارتباطی، «خودآگاهی» و «آگاهی اجتماعی» را تغییر داده و منشأ تغییرات اجتماعی و حرکت تاریخ می‌شود. این حرکت نمودهای خود را در حوزه تحولات اجتماعی و سیاسی به به‌همراه می‌آورد. بنابراین، می‌توان این نتیجه را گرفت که منشأ تغییرات تاریخی و اجتماعی در ارتباطات میان انسان‌ها بوده و نوع این ساختار ارتباطی شیب تغییرات و تحولات تاریخی را رقم می‌زند. اینترنت به‌عنوان بالاترین سطح ارتباطات جامعه بشری تاثیری اجتناب ناپذیر بر افزایش خودآگاهی و آگاهی اجتماعی داشته و شیب تغییرات اجتماعی را با سرعتی بالا شکل داده است.

حامد روشن چشم

انتهای پیام/