در اکثر موارد تنها کودکان خیابانی را در تعریف کودک کار در نظر می‌آورند، در حالیکه بسیاری از کودکان کار خارج از خیابان ها مشغول کار هستند اما به چشم نمی آیند.

پدیده کودکان کار و خیابانی یکی از معضلاتی است که گریبانگیر اکثر شهرها است و امروزه از آن به عنوان تراژدی شهری یاد می شود. این معضل در کلان شهرها و شهرهای نسبتا بزرگ جوامع پیشرفته و در حال توسعه رو به گسترش است و در برخی از کلان شهرهای ما نیز به وفور مشاهده می‌شود. این تراژدی شهری به دلیل مغایرت با بحث حقوق کودک از یک سو و همچنین به دلیل مسائل و پیامدهایش به یکی از مسائل جوامع امروزی تبدیل شده است.

سی رایت میلز(جامعه شناس آمریکایی) به درستی استدلال می‌کند که وقتی یک مساله تعداد زیادی از مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهد و تعداد زیادی از مردم را فرا گرفته است باید ریشه‌های این مساله را فراتر از افراد و در ساختارهای اجتماعی یعنی در چارچوب‌های کلی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه جستجو نموده و نمی‌توان مسائل و مشکلات جامعه ای را که به لحاظ ساختاری معیوب و دچار مشکل است را با تغییر حل نمود. بنابراین ضرورت توجه به  مساله کار کودکان را می‌توان در گسترش روزافزون کار کودکان، آسیب‌پذیری کودکان در برابر کار و تاثیرات اقتصادی و اجتماعی کار کودکان جستجو کرد.

کودکان کار، کودکانی هستند که به دلیل وجود شرایط و اوضاع و احوال خانوادگی، اجتماعی، مشکلات عدیده‌ی اقتصادی، ساعاتی از عمر خود را در  شبانه روز به کار کردن در کارخانه‌ها، کارگاه‌ها، ساختمان ها، خیابان‌ها و منازل مردم جهت کارگری می‌گذرانند که بسیاری از آنها کمک خرج خانواده و برخی دیگر خود به تنهایی عهده دار مخارج خانواده هستند.

همانطور که بیان شد، تعریف کودکان کار از تعریف اخلاقی و عاطفی آن جدا نیست. آنها کودکانی هستند که بخش زیادی از ساعات روزانه‌ی خود را به جای گذراندن در مدرسه، خانواده، بازی با همسالان خود و تفریح به کار کردن در موقعیت‌ها و مکان‌هایی که مناسب سن و روحیه‌ی آنها نبوده سپری می‌کنند. آمار نشان می‌دهد بیشتر این کودکان پسرانی هستند که از سنین ۵ سال تا ۱۸ سال مشغول به کارهای گوناگون‌اند و اکثرشان دارای خانواده‌های پرجمعیت هستند. برخی از آنها بعد از کار کردن به نزد خانواده باز می‌گردند اما برخی ارتباطشان با خانواده به کل قطع شده و برخی دیگر کم و بیش ارتباط دارند.

نکته‌ای که در خصوص کودکان کار شایان ذکر است این است که در اکثر موارد افراد در تعریف کودکان کار، تنها مصداق بارز آن یعنی کودکان خیابانی را در تعریف کودک کار در نظر می‌آورند، در حالیکه رابطه‌ی این دو می‌تواند عموم و خصوص من وجه باشد. با این توضیح که هر کودک کاری در خیابان مشغول به کار نیست و هر کودکی که در خیابان است لزوما مشغول به کار نیست.

*ویژگی‌های کار کودک

کار کودک ویژگی‌هایی دارد که از مهمترین آنها می‌توان به مزد ناچیز و ناعادلانه اشاره کرد. مزد اغلب کودکان کار آنچنان کم است که حتی برای رفع نیازهای اصلی زندگی کفاف خرج آنها را نمی‌دهد. اکثر مواقع حتی آن حقوق ناچیز را هم به خود کودک نمی‌دهند ؛ یا پدر و مادر کودک یا دیگر اعضای خانواده دریافت می‌کنند. همچنین فرمانبرداری و انعطاف پذیری کودک کار از دیگر اشخاص بیشتر است. از طرفی در اکثر موراد این کودکان در مکان هایی مشغول به فعالیت هستند که مجوز کار نداشته و غیر قانونی هستند. در نتیجه به علت عدم نظارت نهادی بر آن فعالیت، کار کودک نیز از شرایط نامطلوبی خواهد بود.

*دلایل کار کودک

مطالعات مختلفی در خصوص دلایل بروز کودکان خیابانی و کودکان کار شده است که از جمله آنها می توان به تحقیقی که توسط هیکسون و گایدون در سال (۱۹۸۹) انجام شد، اشاره کرد که بسیاری از کودکان خیابانی متعلق به خانواده های فقیری هستند که شرایط نامساعد زندگی، مشکلات متعددی را برای آنها ایجاد کرده است.

در تحقیقی دیگر که توسط وامقی و همکارانش در سال ۱۳۸۸ انجام شد، عوامل مختلف اقتصادی ( شیوع بالای بیکاری، فقر، بی عدالتی، فاصله زیاد طبقاتی، مشاغل کم درآمد پدران )، عوامل اجتماعی (ازدیاد جمعیت، مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ، ساختار جمعیت، کمبود قوانین حمایتی از کودکان)، عوامل خانوادگی (خانواده های پر جمعیت و بعد بالای خانوار، خانواده های پرتنش، فوت یا جدایی والدین، اعتیاد در خانواده) و عوامل زیستی و روانی از قبیل بحران هویت، بحران بلوغ، فرار از خانه، اعتیاد و بزهکاری و همچنین نبود نظارت‌های دولتی در دفاع از حقوق کودکان می تواند در شکل‌گیری پدیده کودکان خیابانی و کودکان کار تاثیرگذار بودند.

به طور کلی می توان فقر را مهمترین فاکتور و سایر عوامل اجتماعی و خانوادگی را از دیگر فاکتورهای تاثیرگذار در به وجود آمدن پدیده کودکان خیابانی و کودکان کار دانست.

منابع:

ماندگار، سهراب؛ بررسی جنبه حقوقی وضعیت کودکان کار، خیابانی و دستفروش و بی سرپرست، مجله مطالعات علوم سیاسی, حقوق و فقه، شماره ۲/۲/۱۳۹۶

سلیمانی، مهدیه و حاجیانی، ابراهیم؛ ارائه مدل مدیریتی مطلوب به منظور ساماندهی کودکان کار و خیابان در شهر تهران، مجله مدیریت فرهنگی، شماره ۲۲، ۱۳۹۲

شیشه گران، مریم و حاجی ده آبادی، محمد علی؛ بررسی بزه ددیه شناختی کودکان کار؛ فصلنامه علمی-حقوقی قانون یار-دوره دوم، شماره هشتم، زمستان ۱۳۹۷

مینا اینانلو

انتهای پیام/