در همین شهر بی‌رمق و خسته و صنعتی، هنوز هم کسانی هستند که با سنتی‌ترین روش‌ ممکن و به شکل خستگی‌ناپذیری خاک را به هنر کیمیا می‌کنند. کارگاه سفالگری قابچی یکی از اماکنی است که معماری، قدمت و استفاده از روش سنتی برای ساخت ظروف سفالی، آن را از سایرین متمایز می‌کند.

اهالی محله سرخاب و اصناف و کسبه همه او را می‌شناسند، کوچه پس کوچه‌های "سرخاب قاپیسی" را که رد می‌کنی به یک در کوچک می‌رسی، در گوشه بالایی سمت راست آن نوشته شده است: "سفال و سرامیک"، ظاهر این کارگاه شباهتی به تبریز امروز ندارد.

بیوک قابچی، استاد کار و هنرمند برجسته سفالگری است که راه پدر را ادامه داده و ضمن حفظ روش کار مختص خاندان قابچی در تولید ظروف سفالی به چرخیدن چرخ اقتصاد چندین خانواده هم کمک کرده است.

وارد که شدم او مشغول آسیاب کردن خاک چینی است.

در میان شلوغی کارگاه، دو نیمکت چوبی پیدا کرده و جا را برای نشستن و آغاز گفت‌وگو باز می‌کند:

بیوک قابچی، فرزند مرحوم عباس قابچی، اکنون 68 سال سن دارد و پس از 38 سال کار در پالایشگاه و پس از فوت پدرش در این کارگاه شروع به فعالیت کرده است، او در خصوص قدمت کارگاه سفالگری قابچی به ایسنا می‌گوید: قدمت این ساختمان به بیش از 150 سال می‌رسد و حدود 70 سال است که خاندان قابچی در این محل، سفالگری می‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: پدر و عموی من سفالگری در این کارگاه را از سال 1327 بنا کردند و ما هم این هنر را از بچگی و از بزرگ‌ترهایمان یاد گرفتیم، با توجه به اینکه ما اصالتا اهل زنوز مرند هستیم، پدرم سفالگری را از هفت سالگی و در زنوز شروع کرد و در سال 1327 به تبریز آمده و همان حرفه را در تبریز هم ادامه داد. 

*لعاب فیروزه‌ای قابچی در یونسکو ثبت شده است

وی می‌گوید: تمامی مراحل در این کارگاه دستی و سنتی انجام می‎شود و لعاب فیروزه‌ای مورد استفاده برای ظروف سفالی نیز مختص کارگاه قابچی بوده و از طریق میراث فرهنگی در یونسکو به ثبت رسیده است. در حال حاضر حدود 20 الی 25 نفر که بیشترشان نیز خانم هستند از محل اشتغال در این کارگاه درآمد دارند و تولیدات کارگاه را در خانه‌هایشان کنده‌ کاری و برجسته ‌کاری می‌کنند و کار پس از آماده شدن در کوره قرار می‌گیرد.

*ظروف سفالی جنبه دکوری و تزیینی پیدا کرده‌اند

قابچی با بیان اینکه ظروف سفالی جنبه دکوری و تزیینی پیدا کرده‌اند، اظهار می‌کند: محصولات تولیدی این کارگاه شامل انواع و اقسام ظروف شامل فنجان، نعلبکی، بشقاب، صنایع دستی، گلدان و ... است، ظروف سفالی در گذشته حالت تزیینی نداشتند و در خانه‌ها استفاده می‌شدند، اما حدود 40 سال است که این ظروف جنبه دکوری پیدا کرده‌اند.

*30 سال قبل حمایت‌های بیشتری از صنایع دستی می‌شد

وی با بیان اینکه 30 سال قبل حمایت‌های بیشتری از صنایع دستی می‌شد، می‌گوید: حدود 30 سال قبل که سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی تشکیل شد، مدیران کل این اداره در تبریز مدام به کارگاه قابچی سر می‌زدند و اکثر استانداران آذربایجان شرقی از کارگاه ما بازدید کرده‌اند و امضای همه‌شان پای لوح‌های تقدیر موجود است.

وی ادامه می‌دهد: حمایت‌ها با گذشت زمان کم‌ و کم‌تر شد و به خصوص در طول پنج الی 10 سال اخیر از صنایع دستی حمایت اقتصادی نشده است. پس از تلاش‌ها و دوندگی‌های زیاد بخشی از کارگاه قابچی به کمک میراث فرهنگی بازسازی شده است و تلاش می‌کنیم تا کارگاه را به همان شکل آجری سنتی اولیه‌اش برگردانیم.

*وام اشتغال‌زایی به افراد 60 سال به بالا تعلق نمی‌گیرد!

هنرمند برجسته سفالگری می‌گوید: چند سال قبل دوندگی زیادی برای گرفتن وام اشتغالزایی و کار آفرینی کردم که نهایتا گفتند وام به افراد 60 سال به بالا تعلق نمی‌گیرد.

*گِل عالم دیگری دارد

وی بیان می‌کند: از نظر من گل مانند بچه کوچکی است که برای بزرگ شدن و پرورش یافتن باید از او حمایت کنی، احساسی را که به هنگام سفالگری و پرورش گل دارم را نمی‌توانم با زبان بیان کنم و باید وارد بطن کار شد تا این احساس را درک کرد. واقعا گِل عالم دیگری دارد.

*کوره قابچی نیز مختص این کارگاه است

وی با بیان اینکه کوره قابچی نیز مختص این کارگاه است، می‌گوید: کوره‌های برقی کوچک هستند، اما کوره‌های سنتی گنجایش حداقل 250 الی 300 ظرف را دارند، این کوره شش الی هفت طبقه دارد و مشابه آن فقط در موزه زنده سفال تبریز وجود دارد.

*شاگردان پدر سفال فیروزه ایران در موزه سفال زنده تبریز مشغول به فعالیت هستند

قابچی ادامه می‌دهد: تعدادی از شاگردان پدرم در موزه زنده سفال واقع در خانه علوی مشغول به فعالیت هستند، چندین بار روش کار با کوره سنتی را به آن‌ها یاد دادم، اما نتوانستند تکنیکش را یاد بگیرند و الان از کوره برقی استفاده می‌کنند، مشابه این کوره سنتی را در جای دیگری از آذربایجان ندیده‌ام.

وی اظهار می‌کند: صنعت نیز تا حدودی به این رشته وارد شده است، اما تبدیل شدن سفالگری به هنر-صنعت نیازمند حمایت همه جانبه است، حمایت‌ها فعلا به اهدای جایزه و تجلیل از هنرجویان محدود شده و امیدواریم در آینده حمایت بیشتری ببینیم.

وی خاطرنشان می‌کند: مدارس زیادی دانش آموزانشان را برای بازدید به این کارگاه می‌آورند و تعدادی از هنرجویان دانشگاه هنر نیز دوره کار آموزیشان را در اینجا سپری می‌کنند. این رشته در درجه اول نیازمند کسانی است که به هنر علاقه داشته باشند.

هنرمند برجسته سفال اضافه می‌کند: یکی از کارهای حمایتی از هنر سفالگری می‌تواند به این صورت باشد که چندین هنرجو تحت حمایت اداره کل میراث فرهنگی بیایند و تحت آموزش استادکار در این کارگاه قرار بگیرند؛ به این معنی که پرداخت بیمه و مزایا بر عهده میراث فرهنگی و آموزش بر عهده ما باشد، اگر میراث حمایت کند، من آماده‌ انتقال تجربه سفالگری سه نسل به هنرجویان جوان هستم.

وی می‌گوید: اگر فردی این رشته را به درستی یاد بگیرد و حمایت کافی نیز در این زمینه باشد، می‌توان از محل این شغل، هم کسب درآمد کرد و هم اشتغالزایی که البته هدف عمده من توسعه هنر سفالگری است تا کسب درآمد.

*سبک کاری سفال همدان با تبریز متفاوت است

وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه سبک کاری سفال همدان با تبریز متفاوت است، می‌گوید: حیطه کاری همدان بسیار وسیع‌تر بوده و اکثر سفال‌های همدان قالبی هستند.

*گِل مورد استفاده در کارگاه قابچی، خاک چینی است

هنرمند برجسته سفالگری با اشاره به اینکه گِل مورد استفاده در کارگاه قابچی، خاک چینی است، بیان می‌کند: این گل، کائولن بوده و موطن اصلی آن زادگاه پدری ما یعنی زنوز مرند است، خاک چینی را از کوهی در اطراف زنوز که بخش زیادی از نیاز کشور به خاک چینی را تامین می‌کند، تهیه کرده و کلوخ را پس از جداسازی ناخالصی‌ها و رگه‌های به درد نخور، کوبیده و آسیاب می‌کنیم.

وی در گفتگو با ایسنا، خاطرنشان می‌کند: نقطه ذوب خاک چینی حدود 1700 درجه بوده و با توجه به اینکه نمی‌توان این درجه حرارت را در کوره تامین کرد، برای پایین آوردن نقطه ذوب به آن پودر شیشه افزوده می‌شود، علاوه بر بهره‌مندی از علم، تجربه کاری نیز برای کسب این اطلاعات و تکنیک‌های خاص لازم است.