طبق نظر کارشناسان، استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی پدیده مثبتی است که عملیاتی شدن آن نیازمند رفع مشکلات و موانع موجود و فراهم کردن زمینه ها و ضروریات لازم است.

صاحبنظران معتقدند که طرح استانی شدن انتخابات بیانگر ایجاد تغییری اساسی در نوع و شیوه مشارکت مردم در اداره امور جامعه است. هر چند در حالت استانی نیز مشارکت مردم به صورت غیرمستقیم خواهد بود، با این حال نظر به تنوع بسیار زیاد کشور به لحاظ جغرافیایی، اقتصادی، قومی، مذهبی و غیره، این موضوع دارای سویه های اجتماعی و فرهنگی مهمی بوده و بدون شک هم حاوی پیامدهای مثبت و منفی خواهد بود . در این میان آنچه مهم این است که از طریق کارهای دقیق کارشناسی این پیامدها مشخص شود.

روز چهارشنبه 19 دی ماه 1397 نمایندگان مجلس شورای اسلامی با 155 رای موافق، 64 رای مخالف و دو رای ممتنع از مجموع 231 نماینده حاضر در مجلس شورای اسلامی، کلیات طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس ورای اسلامی درباره استانی شدن انتخابات را تصویب کردند.

* تاریخچه موضوع استانی شدن انتخابات

تاریخ استانی شدن انتخابات مجلس را می توان تا دوران مشروطه نیز دنبال کرد. مطابق با تقسیمات کشوری در دوره مشروطیت، انتخابات ادوار اول و دوم مجلس شورای ملی با منطق برگزاری استانی انتخابات (ایالتی و ولایتی) مطابق بوده است. در انتخابات مجلس سنای مشروطیت، قلمرو جغرافیایی کشور به سیزده حوزه انتخابیه (شبه استانی) متشکل از تهران و سایر شهرستان ها با مرکزیت دوازده شهر تقسیم بندی شده بود و انتخاب کنندگان برای تعیین یک یا دو سناتور سهمیه حوزه انتخابیه (جز تهران با 15 سناتور) در انتخابات شرکت می کردند.

اما به طور مشخص سابقه این بحث به اوایل انقلاب اسلامی باز می گردد. در جریان بررسی نهایی پیش نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1358 برخی از اعضای مجلس خبرگان قانون اساسی پیشنهاد کردند که در کنار مجلس شورای ملی یک مجلس ایالاتی نیز تشکیل شود که از هر استان به طور مساوی سه یا چهار نفر در آن نمایندگی کنند. هدف پیشنهاد دهندگان این بود که مجلس دوم در مسائل مربوط به تقسیم اعتبارات با سیاست های کلی مملکتی اظهار نظر کنند تا بتوان به نوعی نقش نمایندگی استان ها در حکومت مرکزی را بیشتر از گذشته کرد. همچنین، در شورای بازنگری قانون اساسی در سال 1368 نیز یکی از پیشنهادها برای اصلاح اصل 64 قانون اساسی، استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی بود.

بدین ترتیب، زمینه ای فراهم شد تا نمایندگان ادوار پنجم، ششم و هفتم مجلس شورای اسلامی نیز استانی شدن انتخابات مجلس را مطرح کنند. بنابر این طرح یاد شده ابتدا در سال 1378 در دوره پنجم قانون گذاری مجلس ارایه شد و دومین بار تعدادی از نمایندگان مجلس ششم آن را در سال 1381 تقدیم مجلس نمودند. نمایندگان مجلس هفتم نیز در سال 1386 این طرح را با اعمال تغییراتی تقدیم مجلس کردند. کلیات استانی شدن انتخابات در مجلس پنجم رد شد اما در مجالس ششم و هفتم تا مرحله دریافت نظریات شورای نگهبان پیش رفت.

* استدلال شورای نگهبان در رد طرح استانی شدن انتخابات

شوارای نگهبان طرح یاد شده را به دلایلی رد کرده است. استدلال این شورای در رد مصوبه مجلس ششم، بر چهار محور تشدید اختلاف های محلی، قومی، و قبیله ای، کاهش مشارکت مردم در انتخابات، افزایش هزینه عمومی و ایجاد تبعیض ناروا مبتنی بود. شورای نگهبان معتقد بود که برگزاری استانی انتخابات موجب بروز و ازدیاد اختلاف های محلی، قومی و قبیله ای و مذهبی می شود و این خلاف همبستگی و وحدت ملی است.

کارشناسان معتقدند که هر انتخاباتی موجب اختلافات مقطعی می شود. اگر منظور از ایجاد اختلاف این است پس اصولاً نباید هیچ انتخاباتی را برگزار کرد. با برگزاری استانی انتخابات، نزاع های محلی، قومی و قبیله ای و مذهبی به سبب کمتر شدن تأثیر گذاری این عوامل در انتخاب نمایندگان تعدیل می شود. همچنین میزان مشارکت مردم در انتخابات به رقابتی بودن آن بستگی دارد نه استانی یا غیر استانی بودن انتخابات. اما به نظر می رسد که صاحبنظران نیز در مورد افزایش هزینه انتخابات و ایجاد تبعیض با شورای نگهبان هم نظر هستند. بنابراین چنانچه ارائه طرح استانی شدن انتخابات راه حل هایی برای موارد فوق نداشته باشد تأیید آن از سوی شورای نگهبان مشکل خواهد بود.

* تقویت نظام حزبی؛ پیش شرط یا پیامد استانی شدن انتخابات

یکی از استدلال های موافقان این طرح همواره این بوده است که می تواند به تقویت تحزب و نظام حزبی و در نهایت دموکراسی در کشور ختم شود.

این امر می تواند تا حدودی صحیح باشد اما برخی از صاحبنظران براین باورند که تحزب می تواند پیش شرط استانی شدن انتخابات باشد. اساساً اگر احزابی فراقومی، فرا مذهبی و فرا منطقه ای شکل بگیرند که برای مسائل و مشکلات کشور در مقیاس ملی راهکار و راهبرد ارائه دهند در آن صورت می توان انتظار داشت که انتخابات استانی در دام قوم گرایی و مذهب گرایی و... قرار نگیرد. درواقع هر حزبی در استان های مختلف و از میان افراد شایسته بومی کاندیداهایی را معرفی می کند و مردم نیز مطالبات خود را از طریق احزاب پیگیری می کنند و احزاب را مسوول و پاسخگو می دانند نه یک نماینده خاص را.

* شوراها فراتر از شهرداری ها و دهیاری ها

به گفته کارشناسان، یکی دیگر از مزایای طرح استانی شدن انتخابات، تقویت نقش و جایگاه شوراهای شهر و روستا است. بنا بر دیدگاه کارشناسان این موضوع نیز در گرو شکل گیری نظام حزبی در مقیاس ملی است.

استدلال موافقان این است که بسیاری از مشغله های کنونی نمایندگان به اموری بر می گردد که در واقع وظیفه آنها نیست و بیشتر در حیطه وظایف شوراها و مقامات محلی مانند بخشدار و فرماندار قرار دارد. استانی شدن انتخابات باعث می شود که نمایندگان به وظیفه نظارت و قانونگذاری خود بپردازند و سایر امور را برای شورا باقی بگذارند. برای مثال در این مورد بادامچی ضمن ظرفیتی که در این طرح برای شوراهای محلی به منظور رسیدگی به مسائل محلی دیده شده، بیان کرد: در زمانی که موضوع شوراهای محلی پی‌ریزی شد، قرار بر این بود که شوراهای محلی نقش سازمان های منطقه ای را ایفا کنند و مشکلات منطقه را آن ها مدیریت کنند و نقش پارلمان داشته باشند.

* ایجاد تبعیض و افزایش هزینه ها

بنا بر نظر منتقدان، استانی شدن انتخابات از یک طرف هزینه های انتخابات را بالا می برد و دیگر افراد شایسته ای که توان مالی نداشته باشند نمی توانند کاندیدا شوند و از طرف دیگر شهرستان ها و مناطق کوچک تر و ضعیف تر نمی توانند سهمی در مدیریت کشور داشته باشند. درواقع اغلب نمایندگان از شهرستانهای پر جمعیت و بزرگتر استان انتخاب می شوند. این امر می تواند موجب فراموشی شهر ها و شهرستان های کوچک تر شود.

واقعیت این است نظرات موافقان و مخالفان طرح استانی شدن انتخابات تا حدودی درست است. اما این امر قبل از هر چیز بیانگر لزوم تمرکززدایی مدیریتی در کشور است. اداره کشور پهناوری مانند ایران نیازمند تقویت نهادهای محلی مانند شوراها است. در صورتی که شوراها به مثابه پارلمان محلی عمل کرده و از قدرت و اختیار لازم و به ویژه از جایگاه مناسبی در نظام تصمیم گیری استان مشارکت داشته باشند زمینه حضور نماینگان استانی نیز فراهم خواهد شد. نمایندگان استانی نیز باید در قالب احزاب فعالیت کرده و این احزاب نیز باید در مقیاس ملی باشند.

به گزارش ایرنا، در این صورت می توان استانی شدن انتخابات را نه پیش شرط که جزئی از تغییرات گسترده تر به شمار آورد. این جزء شرط لازم تغییرات است اما کافی نیست. برای تمرکز زدایی مدیریتی گام های بیشتری لازم است برداشته شود.

انتهای پیام /