خودانتقادی یکی از مسائل مبتلابه جامعه است که کم و زیاد در احزاب و گروه‌های سیاسی منهای قوت و ضعف آنها شکل گرفته و گرچه هر جریانی به مشی و روشی تعلق ذهنی دارد، اما تعدد آن قابل توجه است. البته پیاده‌سازی این رویکرد در مسائل کشوری مقداری مشکل می‌نماید، چراکه در مسائل اجرایی و حکومتی پیچیدگی‌هایی وجود دارد که ممکن می‌شود به این خودشیفتگی‌ها از منظر خویش بنگریم و از این جهت با نفی سایر دیدگاه‌ها به برخورد با آنها روی بیاوریم.
خود انتقادی از ملزومات جامعه و حتی رفتارهای شخصی است که انسان رفتار خود را تحت کنترل قرار داده و همواره خود را مورد پرسش و پالایش فکری قرار دهد. حتی یک جناح سیاسی نیز مثل یک فرد مکلف است که دائما رفتار خود را به‌خصوص در مقابل سایر جناح‌ها کنترل کند. لذا سایر سخنان و رویکردها نیز باید شنیده شده و با تفکرات خودی در مقام مقایسه قرار گیرد.
از این رو خودانتقادی برای احزاب و گروه‌های سیاسی به عنوان یک امر مهم و جزو ضرورت‌ها محسوب می‌شود تا همان‌طور که به رقبای سیاسی خود با دید انتقادی نگاه می‌کنند؛ عملکردها و رفتار خود را نیز با همین نگرش انتقادی به طور جدی مورد بررسی قرار دهند. این امر موجب خواهد شد که احزاب و گروه‌ها با تصحیح خود تصحیح حرکت جامعه را نیز رقم بزنند. یعنی حکومت نیز کمک می‌کند تا با تصحیح جریان‌های فکری مختلف، اتفاقاتی که رخ می‌دهد نیز خود به خود تصحیح شود تا جامعه بتواند از بهترین راه حل‌ها بهره‌مند شود.
گرچه اینطور نیست که در جامعه همه نیاز به بازنگری و خود انتقادی داشته باشند، چراکه بالاخره کسانی هم هستند که به عقبه خود باز می‌گردند و در کار خود تفکر می‌کنند. در حال حاضر نیز اگر به احزاب و گروه‌های سیاسی دقت شود معلوم است که تغییرات رو بهبودی نسبت به گذشته داشته‌اند و روزبهروز بهتر می‌شوند. یعنی از جزمیت‌ها و تندی‌ها کاسته و کم‌کم برخورد ملایم‌تری با جریانات مقابل و پدیده‌های اجتماعی و سیاسی دارند. گرچه مطلوب است که بحث خودانتقادی پیوسته در جامعه مطرح شود، اما نباید آن را خیلی ترسناک جلوه داد که اینطور برداشت شود همه غرق در دیدگاه‌های خود هستند.
اکنون به دلیل توسعه وسایل ارتباط جمعی، اطلاعات اجتماعی مردم نیز افزایش و توسعه یافته، مردم شاهد افکار متفاوتی در جامعه هستند و بدون این‌که اظهار کنند کاملا معلوم است که از یک‌طرفه و تک‌ساحتی بودن بسیار فاصله گرفته‌اند و این مساله روزبهروز وضوح بیشتری می‌گیرد.
جریان‌های سیاسی نیز به جریان‌های دیگر توجه دارند و دیگر خود را حق مطلق نمی‌پندارند. این خودانتقادی درونی احزاب و جریانات سیاسی تاثیرات بسزایی در جامعه خواهد داشت و راه را باز می‌کند که همه کم‌کم به مسائل خردمندانه و منطقی‌تر بنگرند و درباب مسائل بیشتر فکر کنند، شتاب‌زده حرف نزنند و خود را حق مطلق و سایرین را باطل مطلق نبینند. البته با این‌که اکنون گام‌های خوبی در این راستا برداشته شده و جامعه مرتب خود را تصحیح می‌کند و بهتر می‌شود، اما نباید انتظار داشت که این رویکرد خیلی سریع تاثیر حداکثری خود را در جامعه بگذارد. چرا که چون جامعه مقداری آسیب دیده، باید زمانی بگذرد تا شاهد تاثیرات خودانتقادی باشیم.
تصور می‌شود که آینده روشنی در برابر جامعه باشد، اما بدین شرط که همه کمک کنند، هرکس اهل قلم، فکر و سخنوری است، باید توجه بیشتری به این مساله نماید تا به رشد خود و جامعه کمک کند.
نجف حبیبی |
