سحر حيدري نصير/ متاسفانه درياچه اروميه در روندي از خشکي قرار گرفته که به اعتقاد کارشناسان با ادامه آن، اين منطقه تبديل به بياباني به وسعت 570 هزار هکتار با هشت ميليارد تن نمک مي‌ شود که با وزش نخستين بادها به جاي شن يا رس،اين نمک است که درهوا منتشر شده وموجب تخريب محيط زيست مي ‌شود،تخريبي که بدون شک ازمرزهاي کشورخواهد گذشت و درخوش بينانه‌ ترين شرايط کشورهاي همسايه را نيز در شرايط بحران زيست محيطي گرفتار خواهد کرد.

درياچه اروميه بزرگ ‌ترين درياچه داخلي ايران و دومين درياچه آب شور دنيا بعد ازبحرالميت است که در ارتفاع‌ 1267 متري‌ ازسطح‌ دريا واقع‌ شده‌ است،مساحت اين درياچه بيش از570 هزار هکتار است که طول‌ آن‌ حدود 130 تا 140 کيلومتر وعرض‌ آن‌ بين‌ 15 تا 50 کيلومتر متغير است‌،عمق‌ متوسط‌ اين درياچه پنج الي‌ شش متر درتراز نرمال بوده و آب آن از رودخانه‌هاي زرينه‌ رود، سيمينه رود،تلخه رود،باراندوز، شهرچاي، نازلوچاي و زولا تغذيه مي‌شود.اين درياچه به عنوان بزرگترين تالاب دايمي داراي 102 جزيره بزرگ وکوچک است که همهٔ آن ها از سوي سازمان يونسکو به عنوان اندوختهٔ طبيعي جهان به ثبت رسيده اند که مهم ترين آن ها جزيره کبودان‌، اشک‌، اسپير و آرزو است.

درياچه اروميه بزرگ ترين آبگير دايمي آسياي غربي است که در شمال غرب فلات ايران قرار گرفته، پارک ملي درياچه اروميه پس از مرداب انزلي، از جالب ترين زيستگاه هاي طبيعي جانوران در ايران است که 559 گونه گياهي،27 گونه پستاندار، 212 گونه پرنده،41 گونه خزنده، 7 گونه دوزيست و 26 گونه ماهي، حيات وحش اين درياچه را تشکيل مي دهند.حوضه آبريز درياچه اروميه 876/51 کيلومتر مربع است که حدود سه درصد مساحت کل کشور را تشکيل مي دهد و با داشتن دشت هايي مانند دشت تبريز، اروميه، بناب، مهاباد، مياندوآب، نقده، سلماس، پيرانشهر، آذرشهر و اشنويه، از کانون هاي ارزشمند فعاليت کشاورزي و دامداري در ايران به شمار مي رود.

متأسفانه درياچه اروميه در روندي از خشکي قرار گرفته که به اعتقاد کارشناسان با ادامه آن، اين منطقه تبديل به بياباني به وسعت 570 هزار هکتار با هشت ميليارد تن نمک مي‌ شود که با وزش نخستين بادها به جاي شن يا رس، اين نمک است که درهوا منتشر شده وموجب تخريب محيط زيست مي ‌شود، تخريبي که بدون شک ازمرزهاي کشورخواهد گذشت و درخوش بينانه‌ ترين شرايط کشورهاي همسايه را نيز در شرايط بحران زيست محيطي گرفتار خواهد کرد.

 اين درياچه که تا نيمه هاي دهه 70 پرآب بود و حتي براي عدم ورود آب به جاده هاي حاشيه اي، دژ خاکي جلوي آن نصب شده بود،به علت اجراي طرح هاي عمراني و سد سازي در روي رودخانه هاي اين حوزه،کمبود بارش در سالهاي اخير،کاهش جريان رودخانه ها،افزايش درجه حرارت و همچنين تبخيرازسطح آب،خشکسالي هاي اخير،افزايش برداشت از منابع آب سطحي و زيرزميني جهت کشاورزي و صنعت وآبزي پروري و... روز به روز از ميزان آب آن کاسته شد .

 از سال 75 به بعد درياچه اروميه نزديک به 30 ميليارد مترمکعب آب از دست داده‌ و تنها 2 ميليارد متر مکعب، آب در درياچه باقي مانده که اين مقدار، نزديک به شش درصد از کل آب درياچه ي اروميه است.روند کاهش آب درياچه اروميه از 18 سال پيش آغاز شد و در سه چهار سال اخير به وضعيت بحراني رسيد به طوري که 90 درصد وسعت آب بزرگ‌ ترين درياچه داخلي ايران خشک و به نمکزار تبديل شد. با بررسي آمار مشخص مي شود با افزايش دما و کاهش بارندگي در سالهاي اخيرميزان تبخير از سطح آزاد آب اين درياچه افزايش يافته است به طوري که،تغييرات آب و هوا باعث کاهش 15 تا 20 درصدي نزولات در اين حوزه شده است.کاهش ساليانه آب درياچه از آغاز بحران تاکنون سالانه بين 20 تا 40 سانتي‌ متر بوده است که در 2 سال گذشته سطح آب موجود در اين درياچه از 2450 کيلومترمربع به کمتر از 2000 کيلومترمربع رسيده است.برداشت غيرمجاز آب از 88 هزار و 900 حلقه چاه موجود در شهرستانهاي حاشيه اين درياچه ، تراز آبي آن را در طول 20 سال گذشته 8 متر کاهش داده است.از سوي ديگر،چاه هاي حفرشده مانع نشرآب زيرزميني به درياچه مي شوند به طوري که،هيچ نشري از آب هاي زيرزميني به سوي درياچه وجود ندارد حتي آب زيرزميني جريان عکس پيدا کرده ودرنتيجه،آبي که الان براي کشاورزي استفاده مي شود،کيفيتمطلوب ندارد.

 درطي دو دهه اخير، 40 سد روي 14 رودخانه مهم اين حوضه احداث شده است که جلوي ورودِ 5/5 ميليارد متر مکعب آب به اين درياچه را گرفته‌ است البته همه اين سدها را وزارت نيرو احداث نکرده، بلکه تعداد زيادي از آنها، سدهاي کوچکتري هستند که از سوي وزارت کشاورزي احداث شده و مورد بهره برداري قرار گرفته اند.متأسفانه اين سدها بدون هيچ‌ گونه مطالعات نيازسنجي ساخته شده‌اند مثلا سدهاي زرينه ‌رود و سيمينه ‌رود براي دشت‌هايي آب تأمين کردند که بدون آن سدها نيز اراضي آنها آبي بود و اصلاً مشکل کم‌ آبي نداشتند و با شبکه سنتي آبياري مي‌شدند پس از ساخت سد زرينه ‌رود اراضي پايين ‌دست اين سد به ‌شدت زهدار شدند و مطالعاتي براي اين اراضي انجام شد و هزينه بسيار سنگين زهکشي بر دوش منابع ملي گذاشته شد.

تصاوير منتشر شده در طي بادهاي فصلي که در آذربايجان شرقي شروع به وزيدن کرده است نشان ازآغاز بادهاي نمکي در اين حوزه مي دهد.ماسه ‌زارهاي موجود در منطقه جبل کندي در حال حاضر يکي از مناطق بحراني از لحاظ فرسايش بوده و به‌ عنوان مهم ‌ترين کانون ريز گرد در محدوده نزديک به شهر‌هاي اروميه و تبريز است.حرکت شن‌هاي روان و ماسه ‌زار‌هاي اين محدوده به سمت روستا‌هاي کهريز جديد، جبل کندي، سلطان‌آباد، ماکو کندي و بسياري از روستا‌هاي ديگر زندگي مردم منطقه را با تحديد جدي روبرو ساخته است.

در 20 سال گذشته، سطح کشت درياچه اروميه، يعني حوضه آبي درياچه، از 150هزار هکتار به 415هزارهکتار افزايش يافته و مصرف آب در اين منطقه، از 8/1 ميليارد متر مکعب به 5/5 ميليارد متر مکعب رسيده است. درحال حاضر امرار معاش بسياري از مردم اروميه در بخش کشاورزي با نياز آبي5/3 ميليارد متر مکعب يعني کمي بيش از حقابه تالاب اروميه است که اين نشان مي دهد در کشور ما هيچ هماهنگي با شرايط اقليمي اتفاق نيفتاده و بدون توجه به مسائل زيست محيطي تنها به توسعه و کشاورزي فکر کرده ايم.

حالا ديگر درياچه اروميه يکي از مهمترين معضلات کشور است به گونه اي که رئيس دولت تدبير و اميد در اولين جلسه ‌اش با اعضاي هيات دولت از تشکيل کارگروه براي نجات اين درياچه سخن گفت و معصومه ابتکار رئيس  سازمان محيط زيست، دراولين سفرکاري‌ اش در سازمان محيط‌ زيست، به اين درياچه رفت تا در مورد وضعيت آن و راهکارهاي ارائه شد تحقيق کند.

با آغاز به کار دولت در سال 92 اولين استارت احياي درياچه اروميه زده شد که درپي آن، براي نخستين بار طرح جامعي براي احياي درياچه اروميه که قابليت اجرايي داشته و مراحل اجرا نيز زمانبندي شده است، تدوين شد. طرح احياي درياچه اروميه يک برنامه اجرايي با دوره 10 ساله است که در آن پروژه‌ها با اولويت ‌بندي و زمان‌ بندي مشخص توسط دستگاه‌هاي اجرايي مربوطه اجرا مي‌شود.هدف اصلي اين طرح بازگشت تراز آب درياچه اروميه به شرايط اکولوژيک آن يعني 1/1274 است.ستاد احياي درياچه اروميه با شروع به کار دولت يازدهم و با مسئوليت معاون اول رئيس جمهوري فعاليت خود را دراستان هاي  تهران، تبريز و اروميه آغاز کرد.

هم اکنون روند احياي درياچه اروميه با تدبير دولت يازدهم در دست اجراست و وزارت نيرو، سازمان حفاظت محيط زيست، وزارت جهاد کشاورزي به همراه استانداري آذربايجان غربي و آذربايجان شرقي مسئولايت فعاليت‌هاي احياء را برعهده دارند.بناست ابتدا طي يک برنامه سه ساله سطح درياچه اروميه تثبيت و سپس تا 10- 15 سال آينده به تراز قابل قبول برسد.اگر اين اتفاق بيفتد بايد به دولت تدبير و اميد تبريک گفت و اميدوار بود که بلاخره ستاد احيا موفق به نجات يکي از بزرگترين فجايع زيست محيطي جهان با کمک متخصصين شده است.

در بودجه سال 92 براي اولين بار براي احيا درياچه اروميه رديف مشخص و بودجه مستقلي به نام درياچه اروميه در نظر گرفته شد.در سال 93، 729 ميليارد تومان و در سال 94، هزار و 100 ميليارد تومان براي احياي درياچه اروميه تخصيص داده شد.دولت يازدهم تصميم دارد در بزرگترين پروژه زيست محيطي ايران طي يک دهه آتي حدود 6 ميليارد دلار صرف نجات درياچه اروميه کند.در سال مالي جاري کابينه دولت 660 ميليون دلاربراي اجراي 88 پروژه اختصاص داده است که عمدتا بر بهينه سازي سيستم آبياري تمرکز دارد.

برخي مسئولان تنها راه نجات درياچه اروميه را انتقال آب از رودخانه ارس و درياي خزر عنوان مي کنند،عده اي ديگر اصلاح روش هاي آبياري در زمين هاي کشاورزي حوضه اروميه، محدود کردن اراضي کشاورزي، باروري ابرها و تغيير الگوي کشت محصولات در جهت کشت محصولات کم نياز تر به آب را راهکار احيا درياچه مي دانستند.در حال حاضر، دو پروژه در رابطه مقابله با پيامد هاي خشکي درياچه اروميه صورت گرفته است يکي از اين پروژه ها، تثبيت بيولوژيک با گونه هاي درختي و درختچه هاي مقاوم به شوري و کم آبي،همانند گز و قره داغ بوده که با اعتبار 30 ميليارد ريال در حال اجرا است، در اين پروژه محدوده با ابعاد هشت کيلومتر به موازات مرز پارک ملي درياچه اروميه و به عمق 500 متر در عمق با کشت گونه هاي گز و قره داغ برنامه ايجاد کمربند سبز و باد شکن که بتواند جلوي حرکت ماسه بادي را سد کند در دست اجرا است که هم اکنون نزديک به 50 درصد پيشرفت فيزيکي دارد وهمچنين پروژه دوم که به صورت پايلوت و با اعتبار هشت ميليارد ريال مالچ پاشي در کانون هاي ريزگرد در محدوده پارک ملي درياچه اروميه و در مساحت 45 هکتار است.

 بارش‌هاي بهاره سال جاري حجم آب موجود در درياچه اروميه را به 13 ميليارد و 220 ميليون مترمکعب رسانده است اين درحالي است که حجم آب موجود در اين درياچه در زمان مشابه سال گذشته 13 ميليارد و 16 ميليون مترمکعب بوده است،تراز فعلي آب درياچه اروميه حدود 64/1270متر از سطح آب‌هاي آزاد است.بنابراين افزايش ميزان بارش ها که در سطح منطقه اتفاق افتاده باعث مهار کاهش سطح درياچه شده است.ارتفاع سطح تراز آب درياچه اروميه در شهريور ماه سال 93 معادل 15/1270 متر از سطح آب هاي آزاد بود که اکنون اين رقم به 70/1270 متر رسيده است.

تثبيت وضعيت درياچه اروميه در سه سال اول برنامه احياء از برنامه‌هاي ستاد اجرايي نجات درياچه اروميه است. براي احياي اين درياچه،انتقال آب از حوزه ديگر به حوزه درياچه اروميه صورت گرفته است که از ابتداي سال آبي جاري تاکنون کل آب ورودي به درياچه اروميه حدود 890 ميليون مترمکعب بوده که در مقايسه با رقم 830 ميليون مترمکعب سال قبل وضعيت مناسب است. هم ‌اکنون حجم آب موجود در درياچه اروميه حدود 3 ميليارد مترمکعب بوده و مساحت درياچه به 2510 کيلومتر مربع رسيده است.امسال براي اولين بار در طول دوره بحران درياچه اروميه، تراز آبي آن مثبت شده و اين رقم 4 سانتيمتر نسبت به زمان مشابه سال گذشته افزايش يافته است.علاوه بر افزايش بارش‌ها، رها سازي آب و کنترل چاه هاي غيرمجاز ونظارت بر بخش کشاورزي ازاقدامات دولت براي مهار پسروي در درياچه اروميه بوده است.

بايد در نظر داشت براي بازگشت به روزهاي پرآبي درياچه اروميه فقط نمي‌توان چشم به آسمان دوخت و طلب باران کرد، بلکه همتي بلند و اقداماتي موثر لازم است جدي بودن عزم و اراده مسئولان دولت يازدهم براي نجات درياچه اروميه روشن است اما آنچه مهم است اجراي به موقع و استفاده به هنگام از روش هاي احيا درياچه است.

به گزارش آریا از آنجائيکه نجات درياچه اروميه از وعده هاي اصلي حسن روحاني، رئيس جمهور کشورمان در سفر تبليغاتي ‌اش به اروميه به شمار مي رفت، اميد است باعزم و اراده سياسي بين دستگاه‌ها و مشارکت مردم شاهد بهبود وضعيت درياچه اروميه و رفع اين خطر زيست محيطي از کشور باشيم.

انتهای پیام/