لعیا نورانی زنوز/ قرن 21 مصادف با وقوع انقلاب در تکنولوژی های اطلاعاتی است که نظام های ارزشی، ساختار و بافتار، الگوی رفتاری و جهان بینی خاص خود را به همراه دارد.

ویژگی های فن آوری نوین ارتباطی کمتر شدن فاصله زمانی و مکانی ملت ها و دولت ها، ظهور پدیده دهکده جهانی، گسترش جهانی دانش و آگاهی و پایان جغرافیاست به طوری که در عصر کنونی جهان نه مسطح و نه کروی بلکه شبکه ای است.

در این "جامعه شبکه ای" که به تدریج جایگزین شبکه های اجتماعی ارتباطات رو در رو می شود، روابط در شبکه های رسانه ای تعریف می شود و تغییرات به حدی گسترده و انقلابی است که کلیه شئون زندگی بشر را دستخوش تغییر و تحول کرده و زیست بوم جدیدی را پدید آورده است.

در این زیست بوم جدید رسانه ها همه چیز را در تسخیر خود در آورده اند و پوشش خبری در زمینه های مختلف اعم از اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... در راستای جهت دهی به افکار عمومی است لذا نقش بی بدیل رسانه ها در شکل دهی افکار عمومی، سبک زندگی افراد و شکل دادن به ارزش های مشخص بر کسی پوشیده نیست.

مخاطبان در عصر جهانی شدن برای اینکه بتوانند همگام با رشد و تکامل تکنولوژیکی و محتوایی در فرآیند انتقال و کسب اطلاعات به معنایابی و معناسازی از پیام های تولید شده دست یابند، از سردرگمی و تردید در گزینش پیام ها رهایی یابند و آنچه رسانه ها در اختیارشان قرار می دهند بی چون و چرا نپذیرند، ضرورت دارد آموزش های لازم را فرا گیرند تا چارچوبی برای دسترسی، تحلیل و ارزیابی به دست آورند.

از این روست که سواد رسانه ای به عنوان کارآمدترین ابزار نظارتی در کانون توجه دولت ها قرار گرفته است، هر چند که تاریخچه پیدایش سواد رسانه‌ای به سال 1965 بازمی‌گردد و مارشال مک لوهان، اولین بار در کتاب خود با عنوان «درک رسانه: گسترش ابعاد وجودی انسان» این واژه را به کار برد و نوشت: «وقتی دهکده جهانی تحقیق یابد، لازم است انسان‌ها به سواد جدیدی به نام «سواد رسانه‌ای» دست یابند (بصیریان جهرمی، 1368) اما تاکنون اقدام موثری در این زمینه در کشور ما صورت نگرفته است.

سواد رسانه ای چیست؟

سواد رسانه ای علم بهره گیری موثر از رسانه هاست تا مخاطبان بتوانند بینش و درک مناسبی برای تشخیص رسانه ها از یکدیگر و رویکرد درستی در زمینه استفاده از آنها کسب کنند و به جای آنکه مصرف‌کنندگانی فرهیخته باشند، به شهروندانی فرهیخته تبدیل شوند.

براساس تعریف یونسکو، سواد رسانه ای دارای سه هدف تعیین میزان و نحوه استفاده از رسانه ها، آموزش مهارت مطالعه و تماشای انتقادی و توانایی تجزیه و تحلیل است.

بنابراین بر اساس این تعریف، گیرندگان ارتباطات جمعی می آموزند از حالت مصرفی و ایستایی خارج و از رسانه‌ها به گونه‌ای هدفمند، هوشمند و مفید بهره‌مند شوند.

مراحل شکل گیری مهارت سواد رسانه ای

مهارت های مرحله ای که منجر به ارتقای سواد رسانه ای می شود و در برنامه های آموزشی گنجانده می شود به شرح ذیل پیشنهاد شده است:

مرحله اول: آگاهی از اهمیت مدیریتی و «اتخاذ رژیم مصرف رسانه ای» اهمیت دارد؛ یعنی توجه به کاربردها و محدودیت های هر رسانه و شناخت و فواید و مضرات رسانه ها و تعیین میزان و نحوه استفاده هر رسانه که این مرحله در تعریف رابطه چند سویه بین قالب های رسانه ای و محتوای آن و خصوصیات کاربر مانند:سن، جنسیت، ویژگی های شخصیتی و اولویت های وظیفه ای او و... مشخص می شود.

مرحله دوم: فراگرفتن مهارت های خاص تفکر انتقادی که یکی از اجزای اصلی سواد رسانه ای است توجه به تکنیک های جذب و اقناع و همچنین درک معانی پنهان پیام های رسانه ای اهمیت دارد؛ یعنی مثلا دقت در پرسش هایی درباره این که چه چیزهایی در پیام گنجانده شده؟ ساختار آن چگونه شکل گرفته؟ چه چیزی احتمالا حذف شده است؟ و ...

مرحله سوم: به مسائلی فراتر از این چارچوب پرداخته است و مسائل عمیق تری را بررسی می کند. این مرحله در صدد پاسخگویی به پنج پرسش اساسی است، یعنی: پیامی را که ما تجربه می کنیم چه کسی تولید می کند؟ (صاحبان رسانه ها و خلق کننندگان پیام ها) پیام برای چه مخاطبی تولید شده است؟ (گروه هدف) چه پیامی در متن رسانه ای گنجانده شده است؟ (محتوا) به چه منظور و هدفی پیام تولید شده است؟ (اهداف تولیدکنندگان) چه ابزاری و تکنیکی پیام را دبرگرفته است؟

مرحله چهارم: در این مرحله توانمندسازی مخاطبان در تولید محتوای فاخر رسانه ای متناسب با اقتضائات فرهنگی و التزامات بومی جامعه با اتکا به مهارت های نقد و ایجاد پیام رسانه ای مورد توجه است که این مرحله معمولا در مباحث سواد رسانه ای مورد غفلت واقع می شود.

جمع بندی

تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی با قابلیت های متنوع در عرصه‌ نشر و انتقال اطلاعات و نوآوری ها توانسته اند در حوزه های مختلف تاثیرات شگرفی به وجود آورند و مدیریت دانش و آگاهی را تغییر دهند.

بنابراین در این دنیای شبکه ای که هر روز با تغییرات اجتماعی، اقتصادی و تکنولوژیکی مواجه هستیم، دانش، آگاهی و اطلاعات برای پاسخ درست و موفقیت آمیز به فرصت‌ها و چالش ها ضرورتی اجتناب ناپذیر است و قطع یقین جامعه ای توسعه یافته تلقی می شود که بتواند علاوه بر تلاش برای ارتقای مولفه ها و شاخص های توسعه بر افزایش سواد رسانه ای تاکید کند.

سواد رسانه ای زمانی در جامعه نهادینه می شود که این مهم در نظام آموزش رسمی کشور و از کودکستان ها وارد شود، دولت بستر كافي را بايد براي آموزش سواد رسانه‌اي فراهم كند، مراکز مطالعاتی، پژوهشکده ها، نهادهاي مدني و سازمان هاي مردم نهاد به بسط سواد رسانه‌اي مبادرت ورزند، ارزشیابی و نظارت مستمر بر عملکرد فعالان سواد رسانه ای صورت گیرد، محصولات فرهنگی متناسب با ارزش های نظام تولید و از تولیدکنندگان محتوای دیجیتال حمایت شود.

منابع:

‏- شکرخواه، یونس(۱۳۸۰). «نیاز مخاطبان به سواد رسانه‌ای». فصلنامه پژوهش و سنجش، شماره ۲۶٫

-تومن؛ الیزابت «مهارت ها و راهبردهای آموزش رسانه ای» ترجمه حسن نورایی بیدخت، فصلنامه رسانه، سال دوازدهم، شماره اول ۱۳۸۰

انتهای پیام/