حاشیه نشین ها عمدتاً از افراد تهی دست و فقیر جامعه می باشند که به دلیل فقر، خشکسالی و ... به اسکان در حاشیه شهرها تن می دهند.

حاشیه نشینی به عنوان یک معضل در جوامع مختلف، علاوه بر اینکه هزینه های زیادی بر حاکمان آن جامعه تحمیل می کند از نظر امنیتی نیز زمینه ساز بروز آسیب های متعددی است که بی توجهی به این معضل موجب افزایش نرخ جرم می شود.

حاشیه نشینی را می توان اسکان غیر رسمی گروهی از افراد در کنار شهرهای بزرگ تعریف کرد که غالباً به صورت شهرک نشینی و آلونک نشینی می باشد. افرادی که اقدام به حاشیه نشینی می کنند عمدتاً از افراد تهی دست و فقیر جامعه می باشند که به دلیل فقر، خشکسالی و ... به اسکان در حاشیه شهرها تن می دهند؛ هر چند این موضوع سابقه طولانی در کشورهای مختلف دارد اما در عصر تکنولوژی و ماشین، متأسفانه به دلیل فاصله طبقاتی ایجاد شده در جامعه، شاهد گسترش حاشیه نشینی هستیم.

همانطور که در بالا نیز گفته شد عمده دلیل حاشیه نشینی را می توان وضعیت نامناسب اقتصادی دانست به نحوی که معمولاً حاشیه نشینان به دلیل ضعف مالی، قوانین جامعه را در حوزه های مختلف نادیده می گیرند. به طور نمونه ساخت و سازهای غیرقانونی در حاشیه شهرها که شکل و ساختار حاشیه شهرها را به نحو چشمگیری نامناسب کرده و در مواقعی مانع گسترش شهرها می شود.

آنچه در این گفتار مدنظر می باشد تأثیراتی است که حاشیه نشینی بر افزایش آسیب های اجتماعی دارد و نتیجه آن، بالا رفتن نرخ جرایم در شهرهای بزرگ می باشد.

عوامل و پیامدهای حاشیه نشینی

عمده عوامل بروز حاشیه نشینی را می توان در چند موضوع دانست:

1- توزیع ناعادلانه ثروت و درآمد در جامعه، بیکاری و در نتیجه فاصله طبقاتی

2- ضعف مدیریت در حوزه مسکن و عدم پیش بینی فضای مسکونی کافی برای اقشار کم درآمد

3- نبود امکانات رفاهی لازم در روستاها، خشکسالی و کم آبی، عدم کشاورزی مناسب و مدرن و در نتیجه مهاجرت روستاییان به شهر

4- فقر فرهنگی و تأثیرپذیری افراد کم بضاعت از تبلیغات نامناسب در شهرهای بزرگ، ضعف در اقدامات فرهنگی توسط دستگاه های متولی فرهنگ و ...

اینها بخشی از عوامل بروز حاشیه نشینی است، قطعاً عوامل دیگری نیز در بروز این معضل اثرگذار هستند اما به جرأت می توان گفت عمده عامل اصلی حاشیه نشینی فقر اقتصادی و فرهنگی است.

اما در حاشیه نشینی علاوه بر تعارض فرهنگی که وجود دارد موضوعاتی مثل کسب درآمد به هر نحو ممکن، باعث بروز جرایم متعددی در حاشیه شهرها می گردد.

اعتیاد، سرقت، قتل، نزاع و درگیری، جرایم اخلاقی در مناطق حاشیه شهرها از فراوانی بیشتری برخوردار می باشد . اعتیاد و قاچاق مواد مخدر، اختلال در روابط خانوادگی و به طورکلی گرایش به هر یک از جرایم در مناطق حاشیه شهر ناشی از موضوعاتی است که ضرورت دارد مورد توجه ویژه مسئولان و جامعه شناسان قرار گیرد.

بروز آسیب های اجتماعی که متأثر از خانواده، مدرسه و جامعه می باشد به دلیل اختلال در مناسبات اجتماعی در حاشیه شهرها از نمود و بروز بیشتری برخوردار است. اختلال در روابط خانوادگی، خانواده بی نظم، عدم تمایل به تحصیل و افت تحصیلی، فقدان بهداشت لازم، زمینه آسیب های اجتماعی را فراهم و تخلف و جرم را افزایش می دهد.

در حاشیه نشینی شاهد تهدید امنیت هستیم. امنیتی که یکی از اولویت های اساسی جامعه و شهروندان می باشد. از همین رو برای اینکه بتوانیم امنیت مطلوب و پایداری برای جامعه ایجاد کنیم، برطرف کردن ریشه ها و عوامل بوجود آورنده حاشیه نشینی یک ضرورت انکارناپذیر است.

بدون شک نیروهای امنیتی و انتظامی از نظر کمی به اندازه ای نیستند که بتوانند تمام شهرها را پوشش بدهند؛ چنین توقع و انتظاری نیز بجا و درست نمی باشد.

 وقتی همه صاحب نظران و جامعه شناسان بر این اعتقاد و باور هستند که حاشیه نشینی از عوامل عمده و اصلی بروز ناامنی و آسیب های اجتماعی و نهایتاً افزایش جرم و تخلف می باشد، ضرورت دارد تا مسئولان به صورت خاص و ویژه با این پدیده مقابله کنند.

نتیجه گیری

حاشیه نشینی زاییده فقر و ضعف اقتصادی است؛ هر چند از موجبات بروز آسیب های اجتماعی است، اما می توان گفت مناطق حاشیه نشین، مناطق فقرنشین اطراف شهر هستند که افراد ساکن در آنجا به دلیل فقر فرهنگی و اقتصادی به دلایل زیادی نتوانسته اند از اقتصاد جامعه استفاده کامل نمایند و به دلیل عدم توانایی مالی و بعضاً پایین بودن سطح سواد، درگیر حاشیه شده و متأسفانه مستعد ارتکاب جرم و تخلف شده اند و گرایش به سمت ناهنجاری مشکلاتی را از نظر امنیتی و انتظامی ایجاد نموده است.

بر اساس ماده 154 بند ج لایحه برنامه چهارم توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، دولت موظف به شناسایی نقاط آسیب پذیر و بحران زای اجتماعی در حاشیه شهرهاست و حمایت های اجتماعی، اشتغال، مشاوره اجتماعی- حقوقی، بهداشتی و درمانی و ... در مناطق یاد شده می باشد.

با وضع قوانین و مقررات جدید برای جلوگیری از حاشیه نشینی و حمایت همه جانبه از حاشیه نشینان، ایجاد تحول اساسی در ساختار شهرها و توانمندسازی افراد ضعیف و ایجاد اشتغال با تشویق سرمایه گذاری در مناطق حاشیه ای و نهایتاً ارائه آموزش های لازم در حوزه فرهنگی، اجتماعی و حقوقی می توان از آسیب های اجتماعی ناشی از حاشیه نشینی جلوگیری به عمل آورده یا آنها را کاهش داد.

کامرانی صالح