ایران کشوری نیمه‌خشک با منابع آب شیرین محدود است، اما ایرانیان در طول تاریخ با این کم‌آبی کنار آمده، سازگار شده و تاریخ و تمدن عظیمی را از خود به‌جای گذاشته‌اند. حال چه شده است که در سال‌های اخیر مدام عبارت «آب نیست» را می‌شنویم؟! و بارها از اخبار اعتراض و تجمع کشاورزان به تخصیص‌ندادن آب کافی یا اعتراض شهروندان به قطعی آب را دیده و شنیده‌ایم.
ادامه این اعتراض‌ها می‌تواند منجر به بروز اختلاف شده و در نهایت به درگیری بینجامد؛ زیرا در طول تاریخ اگرچه آب عامل شروع جنگ نبوده، اما در مواردی اصلی‌ترین عامل برای شروع درگیری بوده است. در هر صورت، منابع آب و بحران آن به حدی مناقشه‌برانگیز شده است که حتی جست‌وجوی علت برای آن نیز خود مناقشه‌بردار شده است. برای محیط زیست نیز اوضاع و احوال بهتر از آب نیست. مقصر این چالش‌ها مسئولان هستند یا مردم؟ درحال‌حاضر صورت‌مسئله یافتن مقصر این تنش نیست؛ صورت‌مسئله اصلی ارائه راه‌حل مناسب برای حل این مشکل است.
علت بحران آب در مقیاس‌های زمانی و مکانی مختلف، متفاوت است. برای مثال، بروز عوامل طبیعی مانند تغییر اقلیم و خشک‌سالی، اتکای صرف به سیاست‌های سازه‌ای مانند ساخت سدها، نبود قوانین صریح و کارآمد و حکمرانی آبی مناسب، هریک می‌تواند علتی برای بروز بحران آب باشد.
بررسی راه‌حل‌های بحران آب نیز به نوبه خود چالش‌برانگیز است؛ زیرا نحوه زندگی، ساختارهای اجتماعی و اقتصادی و مدیریت تأمین و تقاضای آب به شیوه‌ای شکل گرفته‌اند که برای حل بحران آب، نیاز به تغییر در هریک از این عوامل وجود دارد. مسئولان و محققان برای حل بحران، راه‌حل‌های متعددی ارائه داده‌اند، اما بیشتر آنها از دو ویژگی بحران آب غافل بوده‌اند؛ اولین ویژگی، بدخیم‌بودن مسئله بحران آب است.
برای این‌گونه مسائل نمی‌توان تعریف مشخصی ارائه داد. بیان مسئله و ارائه راه‌حل برای این موضوعات، بستگی شدید و مستقیمی به یکدیگر دارد. همچنین خصوصیت دیگر این مسائل این است که آن‌قدر گسترده هستند که نمی‌توان مرز و حد مشخصی برای تعریف مسئله در نظر گرفت. ویژگی دوم که به نوعی ماحصل بدخیم‌بودن مسئله بحران آب است، این است که برای حل مشکلات آبی باید همه ذی‌نفعان حضور و مشارکت گسترده و فعالی داشته باشند؛ درحالی‌که تاکنون نه از سوی دولت و نه از طرف مردم تصمیم جدی و عزمی راسخ برای این کار دیده نشده است. شاید اصلی‌ترین دلیل این شرایط، اعتمادنداشتن متقابل مردم و مسئولان برای حل مشکل آب باشد. به عبارت دیگر، اعتماد متقابل حلقه گم‌شده حل بحران آب است.
اگر مسئولان اراده راسخ، انگیزه کافی و برنامه‌ریزی صحیح برای جلب اعتماد و مشارکت همه ذی‌نفعان برای حل مسئله آب را نداشته باشند، باید منتظر ماند و دید چه زمانی تبعات جدی این بحران گریبانگیر همه می‌شود که در آن صورت، حل مشکل به‌مراتب پیچیده‌تر از حال حاضر خواهد بود.
امید بزرگ حداد . مهدی کاظمی |
