آنچه در ادامه می‌خوانید بخش دوم گفتگوی نای قلم با پریسا علیلو، فعال سیاسی، دبیر جمعیت زنان مسلمان نواندیش آذربایجان غربی درباره اهمیت "دسترسی آزاد به اطلاعات"است.

رابطه حکمرانی خوب با نظارت رسانه‌ای و جریان آزاد اطلاعات را چگونه می‌دانید؟

وقتی از حکمرانی خوب صحبت می کنیم در واقع از رعایت عدالت و تأمین حقوق شهروندی سخن گفته ایم و اساسا چون حکومت از آن مردم است پس حکمران خوب متعهد است بدون هیچگونه تبعیضی و کاملا یکسان، حافظ و حامی عموم شهروندان باشد و این منوط به آگاهی جامعه از حقوق فردی و اجتماعی خویش است و این امر میسر نخواهد شد مگر در سایه جریان آزاد اطلاعات.
زمانی مردم قادر خواهند بود انتخاب آگاهانه داشته باشند که دسترسی به اطلاعات امکان پذیر باشد. چون در جوامع دموکراتیک، حاکمان توسط مردم انتخاب می شوند پس لازم است که عرضه اطلاعات نیز قابل دسترس و فراگیر باشد و با توسل به آن، انتخاب صحیح صورت پذیرد و به بیان دیگر، اطلاعات به هر میزان که جریان آزادی دارند به همان مقدار در انتخاب حکمران خوب موثر هستند. رسانه به عنوان عنصری فراتر از سایر قوا این وظیفه را همواره بر عهده دارد که دولت را مجبور به پاسخگویی کند و در همه حال آن را رصد و اطلاع رسانی کند.
در واقع رسانه اصلی ترین رکن در شکل گیری و استحکام آزادی و دموکراسی است. به طور کلی نظارت رسانه ای را می توان مجموعه ای از کارکردها و وظایفی دانست که عهده دار تهیه و تحلیل اخبار، آگاهی بخشی، پرسشگری، پاسخگویی، افشاگری، شفاف سازی می باشد. رسانه ها زمانی به این امر دست خواهند یافت که در مرحله اول بتوانند استقلال خود را حفظ کنند و خارج از سیطره سازمان های و نهادهای عمومی و دولتی عمل کنند. نظارت رسانه می تواند در همه ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی باعث شکوفایی و رشد شود.
البته شایان ذکر است که انحراف و تخطی و ابتذال رسانه ای نیز دور از ذهن نیست و بدین جهت می بایست رسانه ها نیز مورد نظارت قرار گیرند اما اگر این نظارت از طرف ارکان قدرت صورت پذیرد قطعا استقلال رسانه ها با تهدید قابل ملاحظه ای روبرو خواهد شد و از طرفی به جهت اینکه با پیشرفت تکنولوژی و ماهواره و اینترنت، عملا دولت ها قدرت لازم را در اعمال نظارت ندارند لذا می طلبد که جامعه خود به عنوان ناظر بر عملکرد رسانه ها اقدام کنند و این امر ممکن نخواهد بود مگر اینکه جامعه به سواد رسانه ای تسلط کافی داشته باشند.

در این بین شبکه های مجازی به ویژه تلگرام تا چه حدودی توانسته اند در بحث گردش اطلاعات تاثیرگذار باشند؟

با پیشرفت علم و فراگیر شدن پدیده هایی چون ماهواره و اینترنت، دیگر رسانه تنها در محدوده های جغرافیایی خاص تعریف نمی شود و افراد از طریق شبکه های اجتماعی خاص با هم در ارتباط و تعامل هستند که مرز آنها نه حدود ارضی و سیاسی بلکه به عضو و غیر عضو تغییر پیدا کرده است. امکان انتقال سریع اطلاعات، دسترسی به موضوعات مورد علاقه و تخصصی، تفریح و سرگرمی و تجارت و کارکرد ارتباطی و ... از مزیت های بالقوه ای است که رغبت میلیون ها و حتی میلیاردها انسان را برای عضویت در این شبکه ها برانگیخته که فاصله رسانه و مخاطب را به حداقل کاهش داده است و بدین ترتیب مشارکت اجتماعی برای همه آحاد مردم مهیا شده است.

تلگرام از اپلیکشن های محبوب ایرانی است که توانسته در همه ی امور اغلب ایرانی ها رسوخ کند و قابلیت آن را دارد که در همه عرصه های اجتماعی تاثیرگذار باشد و به جهت اینکه توانسته است کاربران بیشتری را جذب و عضو کند، قادر است که در گردش اطلاعات نقش پررنگی ایفا کند.

تلگرام به عنوان نظام ارتباطی متن محور، توانسته است که علاوه بر ایجاد کسب و کارهای مختلف اقشاری به مانند فعالان سیاسی، فعالان حقوق زنان، طرفداران محیط زیست و  ... را که قبلا در حاشیه و کمتر مورد توجه بودند با بیان دیدگاه هایشان در اجتماعات مجازی مفیدتر و بهتر ظاهر شوند.

امروزه تلگرام کارکردهای اجتماعی فراوانی را در جامعه داراست که گام های مثبتی در جهت آموزش و آگاهی بخشی برداشته است.

دیدگاه خود را در خصوص احتمال فیلتر تلگرام بفرمایید...

فناوری همیشه همچون تیغ دو لبه کارکرد داشته است اما نکته حائز اهمیت اینکه جوامع با ورود به عصر ارتباطات با سرعت بیشتری در حال طی مسیر جهانی شدن هستند و دولت ها در امر جلوگیری از این امر ناموفق خواهند بود و تمهیداتی از قبیل ممنوعیت و فیلتر تنها می تواند در برهه زمانی کوتاه مدتی از سرعت آن بکاهد. 
بنابراین فیلتر نه تنها موجب سلب اعتماد عمومی می شود بلکه فضای بیشتری را در اختیار بیگانگان قرار می دهد تا از این بی اعتمادی به نفع خود بهره برداری کنند.

باید توجه کرد که اعتماد، عنصر اصلی در تصمیم گیری افراد است. فیلتر و اجبار نه تنها کارساز نخواهد بود بلکه بیشتر به بی اعتمادی دامن خواهد زد و عموم را به سمت استفاده از راه های میان بر و علی الخصوص فیلترشکن ها سوق خواهد داد و از سوی دیگر تهدیدهایی که گاه و بیگاه در خصوص فیلتر تلگرام اعمال می شود، نه تنها عموم را در جهت استفاده از اپلیکیشن اصلی مصمم می کند بلکه امنیت روانی و آرامش جامعه را نیز به شدت مختل و آسیب پذیر می کند.

امروزه به واسطه فضای مجازی و خصوصا تلگرام، هزاران نفر ایجاد شغل و کسب درآمد کرده اند و استارت آپ های متنوعی خلق شده است و این در شرایطی است که هنوز راهکاری عملی در جهت تولید شغل ارایه نشده است و میزان آن نزدیک به صفر است. مسدود کردن این روزنه توجیه عقلانی ندارد و موجب نارضایتی و سلب اعتماد خواهد شد.

از طرفی امروزه، تلگرام تبدیل به مرجعی برای تحقیق و پژوهش و نیز باعث تاثیرگذاری های مثبتی در فرهنگ عمومی شده است و اینکه به جهت بروز نکته ضعفی و سوءاستفاده از این فناوری که امری طبیعی است، تمامی مزایا و محاسنی که بوجود آمده به کلی نادیده گرفته شود، نشانه عجز و ناکارآمدی است که به جای پاسخ و عکس العمل مناسب به موضوع، درصدد پاک کردن صورت مسئله باشند. شخصا با آزادی مطلق شبکه های مجازی مخالفم و مقید به تعریف و ایجاد ساختار در این مقوله هستم تا کیان مردم و حریم خصوصی آنها حفظ شود و بدین معنی نمی تواند باشد که ناتوانی خود را با سرپوش گذاشتن روی معایب و ایجاد انحصار رفع کنیم و پسندیده آن است که ضمن اعتمادسازی همانطور که پیشتر اشاره شد به ارتقای سواد رسانه ای و تولید مطالب پاک و روشنگر و مورد نیاز مخاطب بپردازیم.

چه راهکاری پیشنهاد می کنید؟

راهکاری که به نسبت می توان به آن رجوع کرد این است که فضای رقابتی تقویت شود و انتخاب برعهده جامعه واگذار شود. 

متاسفانه در بحث رسانه دارای نقاط ضعف عمده ای هستیم. صدا و سیمای ملی در مقابل رسانه های خارجی سالهاست که دچار افت مخاطب است و مطبوعات هم اینچنین سیر نزولی را شاهد هستند و اینک در مقابل یک رسانه مجازی متوسل به تهدید و فیلتر می شویم. 

عقل سلیم حکم می کند که راهکارهای عملی تری عرضه شود چرا که این قبیل رفتارها و تصمیم گیری های احساسی به شکاف بین مردم و حاکمیت و مسئولین دامن خواهد زد و بجاست که سایر اندیشمندان و جامعه دانشگاهی نیز به این تصمیم سازی ها دعوت شوند تا متناسب با نیاز جامعه تخصصی تر تصمیم گیری شود.

انتهای پیام/