لعیا نورانی زنوز- ناصر شاهعلی

عکس ها از: رضا عبدالرحیمی زنوز

سازمان کنفرانس اسلامی طرحی را با نام معرفی شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی از سال ۲۰۱۵ کلید زد. در این طرح هر ساله شهری از کشورهای اسلامی به عنوان "شهر نمونه گردشگری جهان اسلام" معرفی می شود.

در سال ۲۰۱۵، شهر قدس فلسطین، در سال ۲۰۱۶، شهر قونیه ترکیه، در سال ۲۰۱۷ شهر مدینه عربستان و شهر تبریز به عنوان شهر نمونه گردشگری جهان اسلام در سال ۲۰۱۸ انتخاب شد و از دی ماه امسال و با آغاز سال جدید میلادی، تبریز شاهد رویدادی تاریخی است، رویدادی که می تواند نقطه عطفی برای صنعت گردشگری ایران، خطه آذربایجان و همچنین دفتر قطور این کهن شهر زیبا باشد.

رویداد "تبریز 2018" فرصت بی بدیلی است تا از این طریق روزنه ای جدید و امیدوارکننده برای رونق شهرهای مختلف استان آذربایجان شرقی گشوده شود؛ استانی که به دلیل شرایط خاص آب و هوایی، موقعیت منحصربفرد یعنی قرار گرفتن بر سر راه اروپا و آسیا، آثار و ابنیه پرشمار تاریخی و طبیعی از قطب های مهم گردشگری ایران به شکل بالقوه به شمار می آید.

در این بین معرفی محور تبریز-مرند- جلفا به عنوان یکی از محورهای گردشگری استان در رویداد "تبریز 2018" اتفاق مبارکی است که می تواند فرصت مناسبی را در شناساندن توانمندی های منطقه به گردشگران خارجی فراهم کند حال این سوال مطرح می شود که در این بین "زنوز" چه سهمی می تواند از این رخداد فرهنگی، تاریخی و بین المللی داشته باشد؟

زنوز یکی از شهرهای آذربایجان شرقی و در 100 کیلومتری شمال تبریز واقع شده، ارتفاعش از سطح دریا یک هزار و 700 متر و در 45 درجه و 49 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و در 38 درجه و 45 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است.

جاذبه ها و قابلیت های گردشگری زنوز

جاذبه ها و قابلیت های گردشگری زنوز شامل انواع مختلف چشم اندازهای طبیعی و توریسم روستایی و تاریخی است که بسیاری از آثار تاریخی در سایه بی توجهی مسوولان خاک می خورند.

از جاذبه های طبیعی و گردشگری زنوز می توان صخره های ممتد و زیبای سیلدریم، کالاش(باغ امینی)، تفرجگاه ماهار، کوه سلطان سنجر، تفرجگاه آدنه، دره چمن، دامجی قیه، علف زارها و تفرجگاه ییلاقی (میشه و آدنه)، باغات با درختان متنوع و متراکم و حاشیه سد زنوز را نام برد.

از آثار قابل توجه تاریخی این ناحیه، دیواره های بازمانده قیز قالاسی، اوغلان قالاسی، سیغناخلار، زونوزاخ قالاسی، کوهول ها و آغل ها که در ییلاقات و قشلاقات زنوز قرار گرفته اند، پل قدیمی و مشهور قیزیل کورپی و روستای پلکانی زنوزق با معماری شبیه ماسوله ای می توان نام برد که در ارتفاع 1900 متری از شمال شرق شهر زنوز واقع است.

زنوز داراى شخصیت هاى فرهنگى، علمی، کنشگران سیاسی، اجتماعی و عالمان دینى قابل اعتنایى نیز بوده است كه مقبره برخى از آنها به عنوان زیارتگاه و جاذبه گردشگرى محسوب مى شوند از جمله مقبره میرزا حسن فانى زنوزى، مقبره سیدهاشم ابن سیدحسن، مقبره شیخ زین العابدین زنوزى معروف به شیخ، آرامگاه یونس نبى، پیرعثمانى، مقبره آقا میرعلى اكبر، پیراویوقلى و پیر درویش قیزى.

رویداد بزرگ گردشگری ۲۰۱۸ فرصتی برای معرفی صنایع دستی زنوز

آوردگاه "تبریز 2018" می تواند به سکویی برای صنایع دستی آذربایجان نیز تبدیل شود، صنایع دستی به دلیل بار فرهنگی قوی كه دارند، می‌توانند در صورت حمایت و ایجاد چارچوبی نظام مند هم به عنوان سفیر فرهنگی عمل کنند و هم اينكه به عنوان مكمل اماكن تاريخي و گردشگري عامل مهمي در جذب گردشگر و رونق و پایداری گردشگری در منطقه باشند.

پيشينه صنايع دستي در زنوز به ويژه سفال‌هاي خاك سفيد يا خاك چيني نشان مي‌دهد اين صنعت از ديرباز به خاطر وجود معادن غنی کائولن در اين منطقه رواج داشته به طوري كه زنوز از پيشگامان اين هنر بوده و اساتيد زيادي از اين ديار به پا خاسته‌اند.

محصولات سرامیک استان آذربایجان شرقی در چند کارگاه از جمله شهر زنوز تولید می شود. استادکاران سرامیک زنوز از نوع خاک مرغوب (کائولین یا خاک چینی) استفاده می کنند.

علاوه بر آن نخ ریسی، طناب بافی، جوال دوزی، کلاه بافی، جوراب بافی، شلواربافی، دوخت کت و شلوار از پشم بره(شال کت)، سبدبافی از چوب سنجد و بید، قاشق سازی، بلوزبافی، پخت انواع نان و غذاهای محلی، تولید انواع محصولات خشک و خشکبار بخش دیگری از صنایع دستی و هنر هنرمندان زنوزی است که توسط مردم به ویژه زنان ساخته و پرداخته شده و به آن اصالت داده شده است اما متاسفانه در سال های اخیر اکثر این صنایع رو به فراموشی رفته و تا حدود زیادی منسوخ شده است.

بدون شک این رویداد فرهنگی و تاریخی یا برگزاری جشنواره ها و نمایشگاه مشاغل خانگی و صنایع دستی می تواند زمینه معرفی، درآمدزایی و اشتغال برای افرادی که در حوزه صنایع دستی و مشاغل خانگی فعال هستند را فراهم کند.

زنـوز شهر آسیاب های آبی

نان یکی از ابتدایی‌ترین نیازهای بشر به شمار می آید، آرد ماده اصلی تشکیل دهنده نان است که امروزه در کارخانه‌های مدرن آردسازی فرایند تبدیل گندم به آرد بوسیله دستگاه‌های مدرن با سرعت بیشتر و کیفیت بالا انجام می‌شود، اما در گذشته این کار با استفاده از ابزاری بسیار ابتدایی انجام می شد. نیروی خلاقیت انسان به او کمک کرد که در چند هزار سال پیش وسیله‌ای بسازد که آسیاب نامیده می‌شود، انرژی مولد این آسیاب‌های قدیمی با توجه به شرایط و اقلیم هر منطقه‌ای متفاوت و از منابع مختلف تأمین می‌شد به نحوی که در بسیاری از مناطق آسیاب‌ها با نیروی آب، در برخی نقاط با نیروی چهار پایانی نظیر گاو نر، اسب، شتر و... و در بعضی از نواحی با نیروی باد کار می‌کردند.

در شهر زنوز با توجه به وجود‌ بیش از 500 چشمه که در برخی نوشته ها تعداد این چشمه ها 360 یا 370 عدد ذکر شده است و ۲۱ رشته قنات پرآب، آسیاب های زیادی در امتداد رودخانه زنوز چای ساخته شده بود که منبع اصلی تامین آب آسیاب ها نیز همین رودخانه بود و از آبادی های دور و نزدیک، غلات را برای آرد کردن به آن آسیاب ها می آوردند و این خود امتیاز بزرگی به شمار می رفت.

از جمله آسیاب های معروف این شهر می توان به "زونوزاخ" دو باب، آسیاب "قیزیل دگیرمان" (در زبان ترکی به آسیاب "دگیرمان" می گویند در زبان محاوره مردم زنوز "دییرمان" گفته می شود)، نزدیک پل قدیمی زنوز و در سوی جنوبی رودخانه و ابتدای راه کوه های زنوز، " احمد دگیرمانی" نزدیک "قیزیل کورپی" در سمت شمال رودخانه (این آسیاب اخیرا توسط مسئولین شهری از بین رفته است)، آسیاب "جینگه نه" در انتهای کوچه محمد سعید، "اوچ دگیرمانلار" (سه آسیاب ها) در کوچه سرازیری پائین ساختمان شهرداری زنوز تا رودخانه، آسیاب های "حاج فضی" یا (حاج فضل الله) به تعداد دو باب در انتهای کوچه سیدلر و نزدیک رودخانه،" اوچ دگیرمانلار" (سه آسیاب ها) واقع در کوچه های جنوبی قبرستان "میلان که اولین آنها به "تقی بیگ دگیرمانی" مشهور است، دو باب آسیاب که اولی به نام "حسن بیگ" روبروی آسیاب "تقی بیگ" و دیگری آسیاب "ملا علی جان" کمی پائین تر از اولی و هر دو در سمت جنوب رودخانه، سه باب آسیاب های "کئف سره"، دو باب آسیاب های "کبله اسماعیل" در آن سوی دره "کرگه سالان" و ابتدای باغات شمال رودخانه، دو باب آسیاب های "قیزیل بورون "، آسیاب "گئن دره " و دو باب آسیاب های "اسرافیل" در منطقه آرا چای اشاره کرد.

متاسفانه تعداد کثیری از این آسیاب ها به دلیل بی توجهی مسوولان امر به تدریج متروکه و مخروبه شدند و آثار برجا مانده معدودی از آنها نیز به کلی از میان رفته و چیزی جز نام و خاطره ای باقی نمانده است حال آنکه با بازسازی، احیا و ثبت آنها می توانیم چشم اندازی روشن و زیبا در راستای توسعه صنعت گردشگری در شهر زنوز داشته باشیم.

سیب زنوز و اشتهار جهانی

در اقتصاد کشاورزان منطقه تولید انواع مختلف زردآلو مانند طبرزه،‌ مخملی، خودرو،‌ کشاورزی و انواع مختلفی از گلابی،‌ گردو، آلو، آلبالو، گیلاس و سر درختی‌ های دیگر نقش زیادی دارد اما سیب به لحاظ سرآمد بودن کیفیت و انواع آن جایگاه ممتازی را دارد به طوری که سیب زنوز از اشتهار جهانی برخوردار است، لذا با توجه به تولید سیب مرغوب این محصول می تواند به عنوان نمادی دائمی محسوب شده و گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به این منطقه از آذربایجان جذب کند.

در زنوز حدود ۴۰ نوع سیب تولید می‌شود؛ سیب های تابستانه زنوز عبارتند از موشگی، مورخوش، گیرده شیرین (در دو نوع قرمز و سفید)، ترش آلما، مرند آلماسی، آشیغ آلماسی، رستم علی آلماسی، اسدکوهی، آغ آلما، زونوزاخ آلماسی (در دو رنگ قرمز و سفید)، قره یارپاق، گلاب آلماسی و... سیب های پائیزه نیز عبارتند از پائیزه آلماسی (که همان سیب معروف زنوز است که زبانزد خاص و عام است و در خارج از زنوز به زونوز آلماسی معروف است)، قابالا (در دو نوع آغ قابالا و قره قابالا)، بالجه ئی، سلطانی، پیر آلمان، آغ آلما، بشقابی، لبنانی (در دو نوع قرمز و سفید)، سیب اسراییلی، مشهد آلماسی، مسکو آلماسی، امام علی آلماسی، داغ آلماسی، النگه، شیشه ای آلما و...

زنوز؛ رویشگاه گیاهان دارویی و خوراکی

شهر زنوز همچنین به لحاظ اقليم خاص خود زيستگاه بسياري از گياهان دارويي و خوراكي است كه از ميزان و ارزش اقتصادي بالایی نیز برخوردار است.

 یارپوز (پونه)، بابونه، کهلیک اوتی، پولوک (پولوح)، شیوه رن (خاکشیر)، مریم نخودی، گل گاوزبان، ختمی، بنووشه (بنفشه )، امن کومه جی، بیزووشه و گزنه از جمله گیاهان دارویی، زالزالک (گیج)، ایت بورنی (نسترن) میوه تازه، خشک و دانه های خشک، زرشک، قیزیل گول (گل محمدی) از جمله درختچه ها و بوته های دارویی و به، دیش بوتاخ (ون یا زبان گنجشک)، جویز (گردو) و سویوت (بید) از درختان دارویی موجود در شهر زیبای زنوز هستند.

بنابراین این ظرفیت نیز می تواند به عنوان یکی از زیرساخت های توسعه مورد توجه برنامه ریزان و سرمایه گذران بخش های دولتی و خصوصی قرار گیرد.

با این اوصاف انتخاب شهر تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال 2018 فرصت مطلوبی برای تقویت و فعال سازی ظرفیت های گردشگری زنوز است که علاوه بر برنامه ریزی مسوولان استانی، هماهنگی و تعامل بین دستگاه های مختلف، همت مسوولان شهری را می طلبد تا با بهره گیری صحیح و اصولی از این قابلیت زمینه توسعه زنوز را در حوزه های مختلف فراهم آورند چرا که گردشگری یکی از حوزه های سودآور بوده و می تواند در صورت بهره برداری مناسب از آن زمینه ساز توسعه همه جانبه باشد.

حال باید منتظر ماند و دید که آیا تصویر مردم استان به ویژه زنوز از این رویداد بین المللی در حد چند مجسمه، بنر و حجمی از تبلیغات خواهد بود یا خواهیم توانست از این فضای مساعد برای معرفی داشته های خود به جهان بهره مند شویم.

انتهای پیام/