مریم ابراهیم‌رضاگاه/ هزاران سال است که بشر دست به کشت و پرورش انتخابی گیاهان زده و به مرور زمان با روش‌های سنتی ترکیب ژنتیکی آنها را تغییر داده است. حدود ٦٠ سال است که دانشمندان به روش‌های مختلف ازجمله تشعشع و روش‌های شیمیایی ترکیب ژنتیکی گیاهان را تغییر داده‌اند و گونه‌هایی از گندم، برنج، بادام‌زمینی و گلابی را به وجود آورده‌اند که امروزه گونه‌های غالب موجود در بازار مصرف هستند. روش‌هایی که نه با مقاومت عمومی مواجه شدند و نه اثرات منفی بر سلامتی از خود بروز داده‌اند. با این روش‌های متداول قدیمی گروه بزرگی از ژن‌ها به موجود جدید منتقل می‌شوند. در مقابل، در محصولات تراریخته با دست‌کاری ژنتیکی موجودات زنده، با روش‌هایی که پیش از این با لقاح طبیعی و روش‌های مرسوم اصلاح نژاد امکان‌پذیر نبوده است، تنها یک یا چند ژن خاص از یک موجود زنده به موجود دیگر منتقل می‌شوند. به این ترتیب علاوه بر اینکه دقت عمل بالا می‌رود، تغییرات ژنتیکی قابل ردیابی هستند و احتمال انتقال ناخواسته ژن‌ها کاهش می‌یابد.
هدف اصلی طراحی و تولید محصولات تراریخته انتقال و تقویت خواصی در موجود زنده است که برای مصرف‌کننده یا تولیدکننده فوایدی مانند قیمت پایین‌تر، ماندگاری بالاتر، ارزش غذایی بیشتر، تولید محصول بیشتر، مقاومت به خشکی، قابلیت کشت در خاک شور، تحمل دماهای بالا و پایین، مقاومت در برابر بیماری‌ها، آفات و علف‌کش‌ها داشته باشند. بیشتر این موارد در مراحل تحقیقاتی هستند و تنها نمونه‌هایی از گیاهان مقاوم به آفات، بیماری‌ها و علف‌کش‌ها به بازار مصرف راه پیدا کرده‌اند. از آنجایی که مصرف‌کننده فایده مستقیم این محصولات را کمتر حس می‌کند، نسبت به مصرف محصولات خوراکی بیشتر از دارو‌هایی که به روش‌های مشابه تولید شده‌اند، تشکیک می‌کند. از زمانی که اولین تنباکوی تراریخته در دهه ٧٠ میلادی تولید شد تا اواسط دهه ٩٠ که اولین محصولات تراریخته به بازار وارد شدند، دید عمومی نسبت به این محصولات جبهه گرفته و نگران مصرف آن است. ٩٠ درصد مزارع کشت محصولات تراریخته در برزیل، آرژانتین، آمریکا و کانادا هستند. در حال حاضر تقریبا تمام ذرت و سویای آمریکا از بذرهای تراریخته تولید می‌شود، ولی در اتحادیه اروپا فقط دو گونه ذرت و سیب‌زمینی توانسته‌اند مجوز بگیرند و محصولات تراریخته با اقبال عمومی چندانی روبه‌رو نشده‌اند. بیشتر این محدودیت‌ها نه به دلیل خطرناک‌بودن محصولات تراریخته که نگرانی از سلطه اقتصادی شرکت‌های بزرگ تولیدکننده بذرهای تراریخته است. متأسفانه مصرف‌کننده عادی، بدون درنظرگرفتن این سازوکارهای اقتصادی، اعمال این محدودیت‌ها از طرف کشورهای اروپایی را حمل بر خطرناک‌بودن مصرف محصولات تراریخته می‌داند. بی‌پایه‌ترین این نگرانی‌ها ترس از انتقال این ژن‌ها به ترکیب ژنتیکی انسان پس از خوردن این محصولات است. دستگاه گوارش ما همواره در معرض ویروس‌ها و باکتری‌ها بوده و سابقه نداشته ماده ژنتیکی پس از گذر از دستگاه گوارش به جریان خون و سلول‌های بدن وارد شود. بخشی از این نگرانی‌ها مربوط به استفاده از ژن‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها، به عنوان نشانگر برای تشخیص انتقال موفقیت‌آمیز ژن است. با اینکه احتمال انتقال ژن به انسان از طریق خوراکی بسیار پایین است، در تحقیقات جدید سعی می‌شود از نشانگرهایی که تأثیرات احتمالی منفی در پزشکی و محیط زیست ندارند، استفاده شود.
برخلاف تمام نگرانی‌های موجود، بنا بر گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۴ پس از چندین دهه مصرف محصولات تراریخته هیچ موردی از عوارض منفی این محصولات بر سلامتی افراد دیده نشده است. از طرفی نمی‌توان به‌طور‌کلی گفت تمام محصولات تراریخته ایمن هستند و این محصولات موردبه‌مورد باید بررسی و آزمایش شوند کمااینکه تمام موارد موجود در بازار مصرف پیش از این آزمایش‌هاي سخت‌گیرانه‌ای را پس داده و سلامت آنها تضمین شده است. امنیت غذایی محصولات تراریخته پیش از رسیدن به تولید انبوه به طرق مختلفی کنترل می‌شود. تأثیر مستقیم آنها بر سلامت در مرحله تولید آزمایشی بررسی می‌شود و در صورت تولید ترکیبات سمی و خطرناک یا ترکیبات حساسیت‌زا برای بدن تولید آنها بلافاصله متوقف می‌شود. به طور کلی دانشمندان ژن‌های موردنظر را از موجودی که مشخصا عامل بروز حساسیت در انسان باشد، استخراج نمی‌کنند. آزمایش‌های سازمان بهداشت جهانی و فائو تاکنون نشانی از حساسیت‌زابودن محصولات تراریخته موجود در بازار نداشته است. آنچه به جا می‌ماند ضرورت وجود نظارت و ساماندهی قوانین و مقررات تولید این محصولات چه در فاز پژوهشی و چه در مرحله تولید انبوه است. برای بهره‌مندی از فواید قابل‌ملاحظه محصولات تراریخته تنها راهی که پاسخ‌گوی شک و دید منفی مصرف‌کنندگان امروزی نسبت به این محصولات است، نظارت سخت‌گیرانه بر روند تولید آنهاست تا از انتقال ناخواسته ژن به گونه‌ها و مزارع دیگر جلوگیری شود و تنوع ژنتیکی طبیعی در محیط زیست به خطر نیفتد.
انتهای پیام/ |
