زنوز قسمتی از بهشت آذربایجان است. طبیعت بهشت آسای زنوز همواره چون نگینی بر تارک زیبایی های طبیعت این منطقه می درخشد و جلوه خیره کننده رنگ هایش را هرچه هنرمندانه تر مقابل دیدگان می‌گستراند.

به گزارش نای قلم، نهایت جلوه گری و افسون کننده طبیعت بکر و زیبای زنوز در فصل بهار است که به نمایش در می آید و رویش انواع گیاهان خوراکی و کوهی نیز به عنوان مظهری روشن از نوزایی طبیعت رخ می نمایاند؛ گیاهانی که به دور از كودهاي شيميايي و به وسيله باران آبياري شده و زير نور خورشيد رشد مي كنند. 

قرارگیری بخشی از زنوز در کوهپایه و بخشی در دشت، بارندگی های مناسب و وجود چشمه ها، کاریز و...نهرها، تنوع زیادی را در پوشش گیاهی به وجود آورده به طوری که از گذشته های دور رویشگاه انواع گونه های گیاهی همچون پهن برگان، مخروط داران، هسته داران، سرو، آلاله، رزان، ژوگلانسه کامبوزسیه، لامینا، رزاسه، پوم، آسپراگالوس، فرسیون و ... ، گیاهان دارویی، سبزیجات، گل ها و گیاهان تزئینی، علوفه و میوه جات بوده است.

با آغاز فصل بهار بر اساس یک سنت دیرینه سفره های این دیار عطر و طعم گیاهان کوهی به خود می گیرد به طوری که در این فصل سال گروه هایی از خانواده‌ها را در کوهپایه‌ها و دشت های مناطق مختلف زنوز می‌توان در حال جمع‌آوری گیاهان خوراکی مشاهده کرد.

بانوان هنرمند زنوز در ایام بهار اغلب غذاهای خود را با انواع گیاهان کوهی چون آغجا باش، سوروللی، اوغلان اوتی، قازیاغی (قزیاغی)، چوبان اپبیی، کهلیک اوتی (کاکوتی)، کیریش (آویشن)، جاجیق، قوزی قولاغی، خنچه لیش، کاف گیله (کفگیله)، پیاوا، دوه دابانی، اوه لیک، چیچک، گزنه، یارپوز (پونه)، سارومساغ، کلمه کشیر، خوروز بودی، یاغلیجا، قوش اپیی، گیلالیجا، قوش دیلی، اونونجا، پرپینه، قیزممه سی، داغ مرزه سی، داغ گشنیزی، تولکی قویروغی و... طبخ می کنند که انواع خورشت ها، بورانی، نان، آش و کوکو را شامل می شود.

سبزی های وحشی خوردنی نیز ییملیک، چوبان اپبیی، بوغاز تیکانی، توشلوجا (ترشک)، شیوره ن (خاکشیر)، پتک اوتی،  قره خوت، داغ یونجاسی، گوبه لک (قارچ خوراکی )، چاتلان قوش، چوچه گولی، دونبالان و غیره هستند که در مجموع در مناطق آدنه، ماهار، سویوق بولاغ و قیزیل گول زنوز می رویند.

شایان ذکر است، یارپوز (پونه)، بابونه، کهلیک اوتی، پولوک (پولوح) که خاصیت آنتی بیوتیک دارد، شیوه رن (خاکشیر)، مریم نخودی، گل گاوزبان، ختمی، بنووشه (بنفشه )، امن کومه جی، بیزووشه و گزنه از جمله گیاهان دارویی و زالزالک (گیج)، ایت بورنی (نسترن) میوه تازه، خشک و دانه های خشک، زرشک، قیزیل گول (گل محمدی ) را نیز می توان از جمله درختچه ها و بوته های دارویی رایج در منطقه عنوان کرد.

خیتاب یا ختاب؛ نان محلی زنوز

خیتاب یا ختاب نوعی نان سنتی زنوز است که در واقع از آن به عنوان یک نان شکم‌پر نیز می‌توان نام برد.

ماده اصلی نان سنتی ختاب سبزی های رایج کوهی است به همین دلیل این نان یک غذای بهاری و فروردینی محسوب می‌شود.

سبزی های کوهی پخته قسمت اصلی مغز ختاب را تشكیل می دهد که می توان به آن پیاز سرخ شده، ادویه و تخم مرغ اضافه کرد.

در داخل خمیر نان آماده شده مقداری از مغز ختاب را قرار می‌دهند و روی خمیر را نیز می توان با زرده تخم مرغ و كنجد پوشش داد تا طعم و شكل آن جذاب باشد. بعد از سرخ شدن خمیر در داخل تنور یا در داخل ظرف كیك پزی و یا فر، ختاب ها آماده است و می‌توان آن را به شکل دلخواه در سفره قرار داد.

آموزش صحیح چگونه چیدن سبزی های کوهی؛ راه جلوگیری از انقراض

ناگفته نماند هر چند سبزی های کوهی در میان مردم از محبوبیت خاصی برخوردارند و در فصل بهار به سبدغذایی خانوارها اضافه می شوند ولی برداشت بی رویه، زودهنگام و بدون برنامه آنها مطمئناً طی چند سال آینده باعث می شود این گیاهان به مانند بسیاری از گونه های گیاهی دیگر به خاطره تبدیل شوند.

با ورود به فصل بهار و رشد جمع‌آوری گیاهان خودرو، مسئولان و کارشناسان منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست نیز، نگرانی خود را از خطر تخریب طبیعت اعلام می‌دارند و خواستار حفاظت از منابع طبیعی و دقت در جمع‌آوری گیاهان می شوند.

به گفته آنان، همه ساله با گسیل مردم به دامن طبیعت و جمع‌آوری انواع گیاهان خودرو و حتی کمیاب محیط زیست دچار لطمه‌ها و خسارت جبران ناپذیری می‌شود.

حفظ و نگهداری این نوع گیاهان بر عهده عموم مردم است و نباید آنان تنها به فکر به‌ دست آوردن درآمد از راه بوته‌ کنی یا ریشه ‌کنی باشند، چرا که رشد و تکثیر این‌گونه گیاهی به کندی صورت می‌گیرد و عوامل طبیعی و برداشت‌های بی‌رویه از عوامل حیات گیاهان است.

آموزش صحیح درباره چگونه و چه وقت چیدن سبزی های خودرو و کوهی بهترین راه جلوگیری از انقراض این قبیل گیاهان است.

فرسایش خاک، آلودگی محیط‌ زیست و به‌هم خوردن تعادل زنجیره غذایی برخی از پیامدهای جبران‌ناپذیر از بین رفتن پوشش گیاهی است، هر گیاه اطلاعات ژنتیک بسیاری را به همراه دارد که می‌تواند پشتوانه ارزشمندی برای توسعه پایدار محیط‌ زیست باشد.

منابع: خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) و وبلاگ زنوز