دو نگاه به فضای مجازی در جامعه ما وجود دارد. یک نگاه به عنوان تهدید در نظر گرفته می‌شود و مرتب برای فضای مجازی تعیین تکلیف کرده و برای این فضا وحشت و فیلتر را پیش‌بینی و مطرح می‌کند، یعنی فضای استفاده مثبتی را برای این مجموعه قائل نیست و یک نگاه دیگر فرصت است، که در واقع ما تابع نگاه اول هستیم و به عنوان فرصت به فضای مجازی ورود پیدا می‌کنیم. در فضای خانواده، رسانه‌ها و حتی مراجع و منابع رسمی جامعه ما بیشتر از زاویه تهدید با فضای مجازی برخورد می‌شود. به عبارت دیگر نگاه‌ها مبتنی بر تهدید صرف است و برای فضای مجازی هیچ نگاه مثبتی قائل نیستند. طبیعتا افراد هم تکلیفی برای خود در نظر ندارند که در برابر فضای مجازی تهدیدآمیز اقدامی داشته باشند، جز اینکه در مقابل این تهدیدها فقط فیلتر صورت گیرد. برای مثال فلان فضا و حرکت در فضای مجازی این جرایم را دارد که فقط ارعاب را در دل کاربران ایجاد کرده است. به عبارت دیگر، سال‌هاست که در جامعه ماهواره استفاده می‌‌شود و تقریبا بالای ۸۵ درصد از جامعه ماهواره دارند، ولی همچنان نگاه متولیان به ماهواره بلاتکلیف و معطل ‌مانده است. این امر نشان می‌‌دهد که ما در این بخش هیچ تکلیفی برای خودمان قائل نشده و کار فرهنگی نکرده ‌ایم. قانون ممنوعیت استفاده از ماهواره نیز اجرا نشد، در حالی که اجرا شدن آن هم مشکلی را حل نمی‌‌کرد. این اتفاق به طور کلی به ریشه نگاه ما در جامعه نسبت به فضای مجازی بر می‌گردد که ما با آن رو به رو هستیم.

جنون وابستگی به فضای مجازی

باید بررسی کنیم چه اتفاقی افتاده که فضای مجازی باعث خشونت شده و مشکلاتی را برای کاربران به ویژه نوجوانان ایجاد کرده است. در واقع فضای مجازی در نفس خود چیزی بدی نیست. نه تنها فضای مجازی، بلکه هیچ فضای ارتباطی در جامعه مشکل آفرین نخواهد بود، مگر اینکه تحت نظارت و کنترل نباشد یا بازتولید و همراهی محتوایی در آن لحاظ نشود، در غیر این صورت طبیعی است که تبدیل به خسارت خواهد شد. به عبارت دیگر هر فضای رها شده مشکل ایجاد می‌کند. اکنون فضای مجازی در جامعه ما رها شده است. ما برای فضای مجازی بار محتوایی و فضای فرهنگی متناسبی را تعریف نکرده‌ایم تا پا به پای کاربران ایرانی از جمله نوجوانان در فضای مجازی پیش برویم. نگاه و نگرش قالب جامعه ما با فضای مجازی همراه نیست. بنابراین خانواده، سازمان‌ها و دستگاه‌های متولی در جامعه با نگاه تهدیدآمیز در فضای مجازی رو به رو می‌شوند. از این رو اتفاقی که می‌افتد این است که افراد به ویژه نوجوانان در فضایی که هیچ اطلاعات و آگاهی رسانه‌ای نسبت به آن نداشته‌اند خیلی راحت ورود پیدا کرده و دچار آسیب‌های اجتماعی در این فضا می‌شوند. از جمله اینکه اعتیاد مجازی اتفاق می‌افتد و افراد به‌ویژه نوجوانان ساعت‌های متمادی پای شبکه‌های اجتماعی می‌نشینند و زمان‌های طلایی خود را هدر می‌دهند و بعد از مدتی این مساله تبدیل به نوعی عادت و اعتیاد از نوع جنون‌آمیز می‌شود. به عبارت دیگر فرد با جنون وابستگی نسبت به فضای مجازی رو به رو خواهد شد، طوری که قبل از اینکه به غذا خوردن، ورزش کردن، درس خواندن، کار کردن، فضای خانواده، فرزندان، همسر و والدین توجه داشته باشد به سمت شبکه‌های اجتماعی که وابسته به آنها شده است، می‌رود.

نتایج اعتیاد به فضای مجازی

اعتیاد به فضای مجازی نتیجه ای جز افسردگی، اضطراب و آشوب درونی برای فرد به دنبال ندارد. در واقع افراد یک نوع تنهایی اجتماعی را به شدت تجربه می‌کنند. حتی اگر این افراد در فضای مجازی سراغ شبکه‌های اجتماعی و منابع خلاف اخلاق هم نروند و فقط صرفا اعتیاد به چت‌های گروهی و فردی داشته باشند در نهایت به تنهایی در جمع می‌رسند و این تنهایی چون منوط به فضای الکترونیکی، امواج وای فای، داده‌‌های گوشی همراه و کامپیوتر بوده و واقعی نیست نمی‌تواند به لحاظ عاطفی با افراد ارتباط برقرار کند. در نتیجه کاربران فقط به لحاظ احساسی از سر وابستگی به فضای مجازی عادت پیدا کرده و به سمت افسردگی، انزوا و اضطراب‌های درونی سوق داده می‌شوند. از سوی دیگر، این افراد همچنان راه درمان خود را در فضای مجازی می‌دانند و بدون اینکه متوجه باشند دچار افسردگی در فضای ناامن روانی می‌شوند.

تولید خشونت با فضای مجازی

یکی از مکانیزم‌های خروج از‌ افسردگی پرخاشگری است که افراد متوسل به پرخاشگری می‌‌شوند و برای اینکه بر افسردگی غلبه کنند دامنه پرخاشگری را وسیع‌تر کرده و به تولید خشونت در جامعه می‌پردازند. از سوی دیگر، استفاده ناصحیح از فضای مجازی نیز در جامعه دیده می‌شود، به گونه ای که افراد کم سن و سال بدون نظارت و سواد رسانه ای در فضای مجازی رها شده و خیلی راحت با فضای خشونت آمیز یا فیلم و پیام‌های غیر اخلاقی رو به رو می‌شوند که در شرایط روانی نوجوانان اثر می‌گذارد و این مساله غیر از بازی‌های رایانه است. اگر بازی‌های رایانه را بخشی از فضای مجازی در نظر بگیریم، بازی‌های خشن رایانه ای نیز روی کودکان خردسال زیر شش و هفت سال اثر منفی می‌گذارند، به‌ویژه اینکه اگر تبدیل به عادت شده و به صورت طولانی مدت از آن استفاده شود. اگر همه این موارد را کنار هم بگذاریم می‌بینیم که به دلیل نداشتن سواد رسانه ای و عدم نظارت‌ها و تولید محتوا، کاربران به صورت افسارگسیخته در فضای مجازی در جامعه حضور دارند که هیچ کنترلی بر آنها نیست. در واقع ارتباطات ناسالمی در شبکه‌های مجازی شکل گرفته که قطعا آسیب رسان است، به صورتی که ما امروزه درگیر آن هستیم و بیشتر کاربران از فضای مجازی استفاده ناصحیحی دارند. این در حالی است که افراد دیگری نیز وجود دارند که با استفاده از فرصت‌های فضای مجازی روابط، اطلاعات و سطح علمی خود را تقویت می‌‌‌کنند که البته در کشور ما تعداد کاربرانی که استفاده صحیح دارند اندک است، اما در خیلی از کشورها از فضای مجازی به‌ عنوان فرصت استفاده می‌‌کنند. در کشورهای پیشرفته برنامه زندگی روزمره هدفمند است. زمان استفاده از فضای مجازی افسار گسیخته نیست، اما در کشور ما به دنبال بی ‌برنامگی برای اوقات فراغت و پاسخگویی به هیجانات افراد، استفاده از فضای مجازی به سمت نوعی بهره‌ برداری افسار گسیخته رفته و به عارضه تبدیل شده است. باید فکری اساسی در این زمینه داشت، چرا که نوجوانان بسیاری جزو کاربران فضای مجازی هستند که ممکن است استفاده نادرست از فضای مجازی آنها را به بیراهه بکشاند.

کوروش محمدی