چیلله گلیب ائل ییغیشیب بیر باشا 
قارانلیغین عومرو چاتیب دیر باشا 
قیش ائوینده کورسو قورولوب قوشا
 سئوگی سئونلر اَیله شیب جوت قوشا

فردا شب یلدا و آغاز چله نشینی هاست، شبی به بلندای فرهنگ و تاریخ ایران زمین، یکی از سنت های زیبا که حرمتش با وجود تغییرات در گذر زمان حفظ شده و ماندگار بوده است.

شب یلدا آغاز تحول و دگرگونی است، تغییر سردی و زردی خزان به سفیدی مهربانی و روشنی و فرصتی است برای خانواده ها تا با صلح و صفا در کنار یکدیگر این شب بلند را گرامی دارند.

آبا و اجداد ما در "شهر زنوز؛ شهر زیبایی ها" نیز طبق رسوم چندین صدساله خود شب یلدا که در گویش محلی "چیلله گجه سی" معروف است را با آیینی خاص برگزار می کردند و می کنند اگر چه امروزه زندگی ماشینی، دورهم جمع شدن و شب نشینی ها را کمرنگ کرده است اما بزرگداشت سنت هایی چون شب یلدا هنوز هم در بین مردم شهر زنوز شور و حال دیگری دارد و مردم در تکاپوی برگزاری این شب به یاد ماندنی هستند.

هنوز هم رفتن به منزل بزرگ خانواده و نقل روایات، "تاپاجالار"، "بایاتیلار" و یا "دوبیتی های آذری" از جمله آدابی است که در برخی از خانواده ها می توان ردپایی از آن را یافت که از جمله آنها می‌توان به این «بایاتی ها» اشاره کرد:
چیله چیخار بایراما بیر آی قالار
گئدر باخار گودول ده یارماسینا
خالق بو قارپیزین شانینه سؤز ده قوشوب:
قارپیز ائله، قارپیزی، 
قالیب ایله قارپیزی.

بؤیوک چیلله آدییلا 
دوشوب دیله قارپیزی.
عزیزیم، چیلله قارپیز، 
دوشوبدو دیله قارپیز.
ییغیلیب خورجون‌لارا، 
گئدیر یازگیله قارپیز.

تفسیر چیلله
در ترکی یای یعنی کمان، چیلله نیز یعنی زه )در اینجا زه کمان( و نیز محل زه برای گذاشتن تیر در موقع انداختن تیر، )و نیز معناهایی که گفته خواهد شد(، اوخ یعنی تیر (تیرِ کمان).
در ترکی به تابستان نیز "یای" گفته می­شود. از این رو وقتی گفته می­شود "یایین چیلله­سی")چلّه­ تابستان(، )تداعی کننده­ی کشیدگی نهایی کمان به هنگام انداختن تیر( یعنی نهایت و اوج کشیدگی تابستان که چهل و پنج روز رفته از تابستان است.
قیشین چیلله­سی )چلّه­ی زمستان( نیز به معنای کشیدگی نهایی سرما است که دو تا است یکی چهل روزه )بؤیوک چیلله( یکی بیست روزه (کیچیک چیلله). یعنی زمستان دوبار به اوج می­رسد. 
“چیلله گئجه­ “شب دارای کشیدگی نهایی وقتی گفته می­شود "چیلله گئجه­سی" (شب چلّه) در واقع یعنی نهایت کشیدگی شب، ولی تحت تأثیر تفسیرهای رایج به معنای شروع چلّه­ی زمستان تلقی می­شود که البته اینگونه نیست.

چیله کوچک و چیله بزرگ

چله در آذربایجان به دو نوع است: چله بزرگ که 40 روز است و از اول دی شروع و ودر 10 بهمن ماه به پایان می رسد، چله کوچک که 20 روز است و از 10 بهمن شروع می شود و پایان بهمن ماه به پایان می رسد . در کل چله در آذربایجان شصت روز است. در این شصت روز چله، در روستای مجارشین زمستان به اوج خود می رسد و برف و یخبندان شدید روستا را در بر می گیرد.

مباحثه چیلله کوچک و چیلله بزرگ

اما درهشت روزی که بین کیچیک چیلله و بیوک چیلله است اتفاقاتی حساس اتفاق می افتد: در این هشت روز بحثی مابین چله کوچک و بزرگ اتفاق می افتد .
چیلله لر ایکی باجی ایدی. بیری بویوک باجی و بیری کیچیک باجی.

گونلرین بیر گونو باجیلار اییده آغاجنین آلتیندا اوتورموش، صحبت ائلیردیلر، کیچیک چیلله، بویوک چیلله یه دئیر کی:
-  باجی سن گئدین نه ایله دین؟
بویوک چیلله ده دئیرکی:
- من گئدیم؛ دونداردیم؛ اوشودوم؛ ناخوشلادیم؛ گلدیم!
بالاجا باجی گولوب دئیدی:
- من سنیم کیمی دئیلم! من گئدیب؛ قاری لاری کوره کدن؛ آفتافالاری لولک دن؛ گلین لری بیلک دن؛ کورپه لری بلک دن ائیلرم!!
جوابی ندا بویوک باجی ریشخندایله دئییر:
- باجین اولسون! سنده بیر ایش گوره بیلمزسن؛ عومرون آزدی؛ دالون یازدی (منبع: فولکلور آذربایجان)

 تنقلات و شب چره های مخصوص "چیلله گجه سی"

یکی از اصلی ترین رکن این شب تنقلات و شب چره های مخصوص این شب است که انواع میوه از انگور گرفته تا هندوانه و ... و تنقلات مختص زنوز شامل برگه زردآلو، قیسی، آلوی خشک، سنجد، تخمه و گردو را شامل می شود.

تهیه هندوانه برای "چیلله گجه سه" یکی از رسومی است که از دیرباز تاکنون بدون تغییر باقی مانده است، طبق روایات تاریخی هندوانه مظهر خورشید سرخ، شیرینی، خونگرمی، شادابی و سرزندگی است.

 از جمله سنت های قدیمی در زنوز طرز نگهداری انگور و هندوانه بود و با توجه به اینکه هندوانه میوه ای زمستانی نیست و تهیه و نگهداری آن در گذشته با سختی های بسیاری همراه بوده ولی باز هم اهالی زنوز اقدام به تهیه هندوانه ها می کردند، طوری که هندوانه را در محل مخصوص نگهداری کاه و علوفه برای حیوانات که "سامانلیق" (کاهدان) می‌نامیدند، نگهداری می‌کردند. بدین ترتیب که چند هندوانه از آخرین برداشت جالیز را انتخاب و در محل‌های مختلف کاهدان می گذاشتند و روی آن را به دقت می‌پوشاندند. در شب مذکور، هندوانه هایی که بهتر از بقیه مانده بود را برای خوردن انتخاب می‌کردند.

با توجه به نبود امکانات از قبیل یخچال، برق و سردخانه، در زیرزمین و یا یکی از اتاق های خانه که از نورگیری کمتری بهره مند بود و هوای خنک و سردی داشت چندین دسته انگور را از بند انگور به صورت عمودی آویزان می کردند تا شب یلدا تازه بماند و بتوانند در دل سرما انگور تازه استفاده کنند.

“چیله لیک” یا “خونچا”

یکی از رسم هایی که کم و بیش به قوت خود باقی است رسم تهیه هدیه شب یلدا "چیله لیک" یا همان "چیله پایی" است، در زنوز رسم بر این بوده و هست که کسانی که نامزد هستند در دوران نامزدی در این شب برای نامزدهای خود "خوانچه" و یا به تلفظ محلی "خونچا" می فرستند و اقوام در هر چه بهتر بودن این "خوانچه ها" کمک می کنند. در میان این "چیله لیک" علاوه بر هندوانه می توان تحفه های رنگانگ نظیر پارچه های حریر و گرانقیمت، میوه ها و شیرینی های متنوع و آجیل را مشاهده کرد.

علاوه بر فرستادن "چیله لیک" برای نوعروس در نخستین سال ازدواج نیز پدر عروس قبل از غروب آفتاب هدایایی به عنوان سهم دختر و دامادش روانه منزل آنها می کند.

"چیلله گجه سی"؛ تحکیم‌بخش پیوندهای خانوادگی

در کل نگری، تمام آیین شب یلدا جنبه نمادین دارند و بهانه ایست برای پاسداشت میراثی که قرن‌هاست تحکیم‌بخش پیوندهای خانوادگی میان ایرانیان بوده است.

بیان این موضوع نیز خالی از لطف نیست که "چیلله گجه سی" یک واژه مانوس و آشنا اما یادمانه آن بعضا با یک احساس غم‌انگیز همراه است چراکه مادربزرگ ها و پدربزرگ های زیادی که گرمابخش محافل بودند دیگر در این دنیا نیستند تا اعضای خانواده و فامیل را به بهانه بلندترین شب سال دور هم جمع کنند.

گرچه امروز در عصر ارتباطات و سایه‌سار تجمل گرایی ها و سرمای محبت ها، نقل داستان و افسانه‌های کهن در شب یلدا رنگ باخته و دورهمی های این شب، صلح، صفا و گرمی گذشته‌ها را ندارد اما در هر حال فارغ از گرفتاری ها و گرانی هایی که امروزه همه به نوعی درگیر آن هستند، فرصتی است برای صله ارحام، زدودن هر گونه کینه و کدورت از دل، عفو و بخشش و احترام و دلجویی از بزرگترها.

زیربنای اصلی سنت به یادگار مانده ی شب یلدا " محبت به دیگری"، "باهم بودن" و "مهرورزی" است به امید اینکه روزی شاهد غروب همین ته مانده سنت ها نباشیم چرا که با غروب این سنت های زیبا، محبت و باهم بودن نیز از دنیای ما رخت بر خواهد بست.

یاد تمام خاطرات گذشته و پدربزرگ و مادربزرگ های مهربان بخیر. عکس از نوید آذربایجان

انتهای پیام/