اکنون ثبت میراث معنوی در جامعه ما مساله و دغدغه خواص است و در بستر جامعه جاری نیست، در صورتی که حفظ میراث معنوی مسأله عوام به معنای عامه مردم است. این میراث عامل نزدیک‌تر نمودن انسان‌ها به یکدیگر و تضمین تبادل و درک متقابل است، زیرا از بستر فرهنگ‌ها برخاسته و جاری شده است نه از دامن تمدن‌ها، با این وجود برای معرفی این آثار به مردم خود و حفظ فرهنگ داخلی هیچ تلاشی از سوی مسئولان انجام نمی شود و دائما شعارها حفظ این میراث از طریق جذب توریسم است، در حالی که خود ما از فرهنگمان چیزی نمی دانیم توقع داریم دیگران این فرهنگ را بشناسند و این انتظاری عبث است. با یکی از برترین کارشناسان این حوزه در مورد بی توجهی ها به حفظ میراث ملموس و ناملموس و شناسایی آن به مردم کشورمان به گفت و گو نشستیم. مهدی حجت با انتقاد از سوء استفاده از فرهنگ و میراث کشور برای جذب توریسم می گوید:«اینکه حیثیت دیروز و امروز خودمان را نشناسیم و دائما دنبال این باشیم که افراد غریبه این میراث را به ما بشناسانند کاری از پایه عبث است»
میراث فرهنگی به چند دسته تقسیم می شود و منظور از میراث ناملموس چیست؟
میراث فرهنگی نتیجه و بازمانده زندگی گذشتگان و فرهنگ ماست که به دو صورت یافت می شود. این میراث یا صورت مادی دارد که به آن میراث فیزیکی، ملموس یا مادی گفته می شود یا این میراث به جا مانده از گذشتگان می تواند مادی نباشد و شامل یک دانش، آیین یا رفتار شود. این میراث در زندگی امروز ما خودش را نشان می دهد و مانند یک بنا نیست که اثری فیزیکی باشد. برای مثال مراسمی که یک ملت در روز عاشورا انجام می‌دهند، نحوه پختن یک نان یا نحوه لایروبی کردن یک مسیر می تواند جزوی از میراث ناملموس باشد. بنابراین باید گفت آن چیزی که تحت عنوان یک رفتار یا فرهنگ بر رفتار امروز ما تاثیر دارد و ادامه پیدا می کند به آن میراث ناملموس، غیرفیزیکی یا غیرمادی گفته می شود اما آن میراثی که جنبه مادی داشته و مانند یک بنا و محوطه تاریخی یا وسایل به جا مانده از گذشتگان در حال حاضر وجود دارد، تحت عنوان میراث غیرمادی تقسیم بندی می شود. برای مثال کوزه سفالی که از گذشتگان به جای مانده میراث ملموس و قابل لمس است، اما رسومی مانند عید نوروز و سایر آیین و رسوم کشورها در میان میراث ناملموس جای دارند.
میراث ملموس و ناملموس چه کاربردهایی داشته و چه تاثیری بر زندگی امروز ما دارند؟
مجموعه میراث فرهنگی ما حافظه امروز ماست. اگر امروز از فردی حافظه اش گرفته شود هیچ کاری نمی تواند انجام دهد. ما هر کاری که امروز و فردا انجام می دهیم مبتنی بر آن چیزی است که در گذشته فرا گرفته ایم. گذشته و میراث فرهنگی یک سرزمین حکم حافظه آن سرزمین را دارد برای مردمی که در آن زندگی می کنند. بنابراین امروز و فردا معنایی جز دیروز ندارد. برای اینکه بفهمیم که هستیم و امروز و فردا باید چگونه زندگی کنیم، باید به گذشته توجه داشته باشیم و بر اساس آموخته هایمان است که ما زندگی در امروز و آینده را رقم می زنیم. بنابراین تمام میراث ملموس و ناملموس یعنی همه معارف دینی و انسانی ما و همه تجربیات تاریخی و همه آثاری که در خود انواع دانش ها را مستتر دارند، اینها همه حافظه یک ملت و بزرگ‌ترین ثروتی است که در اختیار یک ملت است، برای اینکه از طریق آن بفهمند امروز و فردا باید چه‌کار کنند و این خاصیت میراث فرهنگی است.
جذب گردشگر چه تاثیری در حفظ میراث فرهنگی دارد؟
من به جذب گردشگر برای حفظ میراث فرهنگی هیچ باور و اعتقادی ندارم. یعنی اینکه حیثیت دیروز و امروز خودمان را نشناسیم و حتی برای شناختن آن به خودمان زحمتی ندهیم و دائما دنبال این باشیم که افراد غریبه این میراث را ببینند و از این طریق هویت ما مشخص شود کاری از پایه عبث است که حتی باعث جذب گردشگر هم نمی شود. وقتی ما خودمان میراث تاریخی خودمان را نشناسیم برای شناسایی آن به گردشگر هم زحمتی نمی‌کشیم. میراث فرهنگی برای ما این کاربرد را دارد که خودمان را از طریق آن بشناسیم و بفهمیم که هستیم و از کجا آمده ایم نه اینکه آن را به توریست‌ها نشان دهیم. اینکه فردی خودش را نمی شناسد یعنی این فرد نمی تواند دنیا را هم بشناسد و شناخت خدا هم حتی بدون شناخت خود محقق نمی شود. در حال حاضر از همه کسانی که در کشور شعار جذب توریسم سر می دهند باید پرسید خود شما چقدر این آثار فرهنگی را می شناسید؟ متاسفانه اکثر کسانی که در کشور ما مسئول تبلیغ میراث فرهنگی هستند، آن را به کتابی تبدیل کرده و دور آن سلفون پیچیده اند تا مردم از دور به آن نگاه کنند و حتی خود آنها هم نمی‌دانند محتویات این کتاب چیست. در این شرایط ما دائما مردم را تشویق می کنیم که این کتاب را تماشا کنند، اما تماشای کتاب چه فایده ای دارد؟ ما باید برای حفظ میراث فرهنگی این کتاب را باز کنیم و آن را ورق بزنیم و با تماشای کتاب هیچ دانشی ایجاد نمی شود. در دولت یازدهم هم متاسفانه کل نگاه مسئولان به میراث فرهنگی به عنوان امری فانتزی و برای برانگیختن تحسین خارجی‌هاست، در حالی که، خارجی ها هیچ وقت زمانی که ما خودمان ندانیم که هستیم ما را تحسین نمی کنند. باید اول خودمان به عنوان یک ایرانی تکلیفمان را با خودمان را مشخص کنیم و با شناسایی فرهنگ واقعی کشورمان خودمان را بازتعریف کنیم ولی با تلاش برای جلب تماشای دیگران ما به جایی نمی رسیم.
آموزش فرهنگ ملی از طریق بازتعریف میراث فرهنگی وظیفه کدام دستگاه است؟
در اساسنامه سازمان میراث فرهنگی که بنده بنیانگذار آن هستم میراث فرهنگی به عنوان ردپایی از تاریخ که باعث عبرت انسان می شود تعریف شده و در هیچ جای این اساسنامه به جذب توریسم توجه نشده است. این چه قانون غلطی است که هر فردی از هر جای دنیا بتواند وارد فرودگاه ایران شود و به او برای مدت سه ماه اقامت دهند. بنابراین آن‌قدر دروازه‌های مملکت ما گشاده شده که هرکسی آمد سه ماه به او اقامت دادند. باز شدن دروازه های یک کشور به معنی گدایی کردن است. بسیاری از مسئولان میراث فرهنگی تصور می کنند با گشایش نظر آن طرفی ها توجه به میراث فرهنگی ایران افزایش می یابد در حالی که باید گفت آن چیزی که در داخل تولید می‌کنید، مشتری ندارد. رسانه ها باید طلب خواهی کنند و از سازمان هایی مانند سازمان میراث فرهنگی بخواهند صنایع خودش را راه بیندازد و اگر برای این کار بودجه ندارد برای تامین بودجه فکری کند. اگر قرار است از صنعت توریسم در کشور ما مانند بسیاری از کشورهای دیگر دنیا بهره برداری شود باید در درجه اول برای آن و بر روی آن سرمایه گذاری شود، کارخانه‌ها تاسیس شوند و درآمدزایی ایجاد شود. نمی توان وقتی برای مثال به گاوی علف نداده ایم توقع داشته باشیم شیر یا گوشت خوبی به ما بدهد. نباید تصور شود معنی جذب توریسم این است که ما چیزهایی که داریم به بقیه نشان دهیم. باید این چیزها ساخته شود و مانند کارخانه که محصولی را ارائه می‌دهد برای آن ساز و کاری در نظر گرفته شود تا در مراحل بعدی بتوانیم از آن استفاده کنیم. در غیر این صورت میراث فرهنگی نه تنها به مردم دنیا بلکه به مردم خودمان هم شناسانده نمی شود و نظیر این اتفاقی می افتد که در حال حاضر هم شاهد آن هستیم.
صبا حسینی |
