دکترمحمدرضا بختیاری نویسنده کتاب فولکلور و ادبیات عامیانه ، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور ارومیه ، رئیس دانشگاه پیام نورآذربایجان و باکو درسالهای 90 و 92 ، نویسنده و عضوسرآمدان ایثارگرکشور، موسس آموزشگاه آزاد علمی پسرانه وزین ، خلبان بین المللی پارگلایدر، مربی و داوردرجه سه شنا ، مربی درجه دو و داور تیراندازی با کمان ،دارای گواهینامه غواصی از ترکیه ، ازچهره های ماندگارو نامداران ورزشی کشور درسالهای 90 و 91 ، موسس آموزشگاه آزاد علمی پسرانه وزین و مشاوراخذمجوزچاپ ، ویراستاری کتاب و نشریه و از محققان و اساتید برجسته کشور و آذربایجان غربی است مطلب فوق برگرفته ازکتاب فولکلورو ادبیات عامیانه ایشان است.
بایاتی ها ، دو بیتی های بومی از ادبیات شفاهی آذربایجان هستند که در اطراف و اکناف این دیار معروفند و یکی از رایجترین انواع منظوم ادبیات عامیانه به شمار می روند. بایاتی ها از نظر شکل و ساختار منسجم و از نظر مضمون وسیع ودارای موسیقی و تمــوج ذوق و احســاس، در زمــره شــورانگیزتــرین آثــار فولکلوریک به حساب می آیند.
این نغمات دلکش و نغز که از زندگی توده مردم و از عمق دل انسان های پاک و ساده و بی آلایش مایه گرفته و در قالب الفاظی روان و بی تکلف جـان می گیرند از چنان حلاوت و عذوبتی برخوردارند که وقتی با آهنگ خاص و با نوایی حزین و گیرا خوانده می شوند عنان از کف شنونده می ربایند و در دل ها تاثیر می گذارند.
رئیس سابق دانشگاه پیام نورآذربایجان و باکو اظهارکرد: عنوان بایات ، احتمالا از نام" بیات " یا " بایات " گرفته شده است.
بایات ها از اقوامی بودند که در دوران های کوچ و اتراق خود به آذربایجان آمده و در آنجا سکنی گزیده اند شاید چنین اظهار نظر و انتسابی از آنجا ناشی می شود که در موسیقی آذربایجان به نواهایی از قبیل " افشاری " و " گرایلی " بر می خوریم که عنوان آنها از نام این قبایل و اقوام گرفته شده است همانطوری که از قرائن و شواهد معلوم می شــود بایات هــا از موسیقی و ادبیات غنی برخوردار بوده و همواره پس از کوچ در سرزمین های همجوار تاثیر گذار بودند.
در آغاز بایاتی ها به وسیله شاعران و نوازندگانی که در ادبیات عامیانه آذربایجان به نام " عاشیق " مشهور هستند به کار رفت و به صورت نظم در آمد از شاعران و عاشیق های معروف قرن دهم تا سیزدهم می توان به شاعران و نغمه سرایانی مثل امانی ، عزیزی ، صالح مجروح ، معصوم ، ساری عاشیق ، بی کس، واقف ، سالک ، ذاکر و دیگران اشاره کرد که نمونه هایی از آن دوره به جای مانده است سرایندگان مذکور در سرودن نغمه و نوا که با ساز همراه بود از بایاتی ها استفاده می کردند.
قالب شعری بایاتی ها با انواع و قالبهای ادبیات منظوم متفاوت است وزن بایاتی ها مانند انواع اصیل دیگر ادبیات منظوم شفاهی آذربایجان بر اساس وزن هجایی و سیلابیک بود بایاتی ها دارای چهار مصرع هستند که در آن مانند رباعی مصرع های4،2،1 هم قافیه و مصرع سوم آزاد است در بایاتی ها دو مصرع نخست در آمد و برداشتی است که به منظور بیان اندیشه و احساس طرح می شود یعنی دو مصرع نخست جهت ایجاد زمینه برای بیان پیام و منظور اصلی در دو مصرع آخر مطرح می شود:
عزیزیــــــم ، گول اللر
آغ بیلکلــــر ، گول اللر
دریاجـا عقلین اولســــا
یوخسول اولسان،گولللـر
***
آپاردی چایـــــلار منی
هفته لر ، آیـــــلار منی
یوکوم قورقوشوم یوکی
یوردی ، بو تایلار منـی
***
من عاشیغام هر آیــــلار
هر اولدوز لار ، هر آیلار
بوردا بیــر گول بیتیبدی
سوسوزوندان هــارایلار
بایاتی ها هرچند از نظر وزن همیشه هفت هجایی هستند ولی از نظر تقطیع مصرع ها یکسان نیستند از جنبه های لفظی و بدیعی بایاتی ها روان ودارای انسجام خاصی هستند ودر عین پرهیز از تکلف و اطناب در عبارت موجز و کوتاه خوش رنگترین بدایع لفظی را ارائه داده و بیشترین معنی را القا می کنند.
قاشلارین قبله گاهدی
قبله دئسم گنــــاهدی
داغلارا دومان چوکسه
او دا مـن چکن آه دی
غریبم وطن آغـــلار
حالیما ئوتن آغـــلار
غربتده جان وئره نین
حالینـــا کفن آغـلار
بایاتی ها دارای مضامین عاشقانه و شور و حال خاصی هستند و در آن دلباختگی ها و دلبری ها هم چنین مضامین عاشقانه ، حزن ، اندوه ، حسرت و حرمان عاشقان مشاهده می شود در دورانی که انسان ها در زیر یوغ تجاوز و ظلم و ستم حاکمان و بی عدالتی ها منکوب می شدند و به جای نشاط و خنده ، حسرت و اندوه بر دل ها نقش می بست کلامی حزین بر لب ها جاری می شد موسیقی حزین و دردناکی که در میان کلمات و واژه های این بایاتی ها موج می زند حسب حال و ترجمان دل انسان های دردکشیده و احساس شوربختان و ناکامی تیره روزان می باشد که از ظلم و جور زمانه به تنگ آمده اند و از ستم ستمگران جانشان به لب رسیده است :
آغلارام آغـــلار کیمی
دردیم وار داغلار کیمی
خزان اولدوخ توکولدوخ
ویرانا باغـــــلار کیمی
***
دومانلی داغـلار گویلوم
نیسگیللی باغلار گویلوم
نه آچیـــــلار نـه گولر
همیشه آغـــلار گویلوم
از موضوعات دیگر مطرح شده در بایاتی ها رنج دوری از وطن ، غم غربت ، احساس هجران ، ناگواری های زندگی و نابسامانی های روزگار است سوز وگدازی که در مضامین بایاتی ها در خصوص غم غربت و درد هجران بیان می شود نشان دهندة اوج احساس و شدت علاقه به دیار و وطن است :
غربته دوشـــــدی یولوم
دشمن آلیب ، ساغ سولوم
ائلدن آیــــری دوشه لی
بورخوو لانیبدی قولـــوم
***
مـــن عاشــق آه و زاردا
جانیـــــم دردده ، آزاردا
اوگوندن کی قول اولدوم
ساتیلــــــدیم هر بازاردا
***
عزیزیم وطن یــــاخشی
کوینکی کتان یـــاخشی
غربت یئر جنت اولـــسا
ینه ده وطــن یـــاخشی
احساس علاقه به حیوانات و حس طبیعت گرایی در بایاتی از ویژگی های دیگر فولکلور و ادبیات توده است :
عاشق ، هارالی داغــلار
قلبی ، یارالــی داغــلار
ایسته رم ، دورام گله م
کسیب آرانی داغـــلار
عزیزیـم ، گولی باغلار
آچیبدر گولی باغــــلار
ئوزون بیر سونــا دلبـر
دیلین بولبولی باغــلار
بختیاری اضافه کرد: مضامینی چون توجه به صفات مردانگی و پاسداری از خصال نیک مردان و پرهیز از زشتی ها و پلیدی ها و پرهیز از دوستی با نامردان نیزدر بایاتی ها خود را نشان داده اند:
من عاشیق بیـر جانانا
بیر جانان ، بیر جانانا
هـر یئتنه جان ویرمـه
جانی وئر بیر جـانانـا
عزیزیه م مــــرد آنا
سؤزونو ده مــــردانا
قورخاغا اوغـول دئمز
قوچاق آتا ، مــرد آنا
عزیزیــــــم آلما قالا
بشقابا آلمـــــــا قالا
نامرد ایله دوست اولما
دوشرسن قالــــماقالا
تلوین احوال ومتغیر بودن گردش روزگار،وفای به عهد و نکوهش بی وفایی همواره در بایاتی ها مورد توجه بوده است :
عزیزیم بیر گون دوشر
آتلانان بیر گون دوشـر
دشمنه دوشـن فرصـت
بیزه ده بیر گون دوشـر
داغ باشین دومان آلماز
یار یارین درده سالماز
آخردا بو گؤزل لیــک
گئدر سنه ده قالمــــاز
عزیـــزیم بئله قالمــــاز
گون گئچه ر ، بئله قالماز
سینار فلکین چــــــرخی
گردشی بئلــــه قالمـــاز
انتهای پیام/ |
