اینترنت و فضای مجازی در کنار بسیاری از کارکردهای مفیدی که دارند، زمینه را برای استفاده افراد و گروه‌های تندرو و افراطی با نحله‌های فکری گوناگون پدید آورده‌اند و آن‌ها را به ابزاری برای تسریع در جذب و انتقال پیام‌های خشونت‌بار تبدیل کرده‌ است.

رشد و توسعه فناوری‌های نوین به ویژه در عرصه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، موجب تحول در بسیاری از جنبه‌های زندگی بشری شده است. این دگرگونی در عرصه روابط انسانی و اجتماعی بیشتر از دیگر حوزه‌ها به چشم می‌آید زیرا باعث شده است ارتباطات انسانی در جامعه از شکل واقعی آن به حالت برخط یا مجازی تغییر کنند.

در این میان شبکه‌های اجتماعی فضایی تازه را در دنیای سایبر برای ارتباط‌گیری انسان‌ها پدید آورده‌اند. در این چارچوب ارتباط میان افراد مختلف، با سطوح گوناگون دسترسی به وجود آمده است. ایجاد ارتباطات جمعی و میان فردی، تشکیل اجتماعات سایبری، اطلاع‌رسانی، تبادل اطلاعات و نظرات از شناخته‌شده‌ترین کارکردهای این فضاها هستند.

برخی از ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی همچون به ‌اشتراک‌گذاری، سازمان‌دهی، دوستی، اعتماد، استناد و تعمیم، چندرسانه‌ای ‌بودن، نقد بی‌رحمانه، دنبال‌کردن و دنبال‌شدن، باز انتشار، خِرد جمعی، ساختار دموکراتیک، قدرت سرمایه اجتماعی، تحرک اجتماعی و ابتکار و خلاقیت، تاثیرات این شبکه‌ها را دو چندان کرده و در نتیجه فضای حاکم بر آن‌ها، حضور افراد در شبکه‌های اجتماعی، احتمال مشارکت‌ها و کنش‌های اجتماعی آن‌ها را نیز افزایش می‌دهد.

اگرچه این ارتباط گیری‌های انسانی در فضای مجازی می‌تواند به عنوان یک گام اولیه موجب بهبود روابط واقعی انسان‌ها شود اما سویه‌های منفی و ناخوشایند اکنون به جنبه غالب و غیر قابل چشم‌پوشی تبدیل شده است. استفاده‌ گسترده از اینترنت، برای تبلیغ، گسترش و عضوگیری گروه‌های افراطی به روندی مهم و برجسته تبدیل شده است. بسیاری از این دسته کاربران، رسانه‌های اجتماعی را ابزار ارتباطی ارزشمندی می‌بینند که امکانات بیشتری را به کنش‌گران افراطی غیررسمی و غیردولتی می‌دهد و آن‌ها را قادر می‌سازد تا رسانه‌های جریان اصلی و رویکردهای دارای جهت‌گیری آن‌ها را دور بزنند.

اینترنت ضمن کمک به جنبش‌های افراطی برای برقراری ارتباط مستقیم با مخاطبان به جای رسانه‌های جریان اصلی، تغییر دیدگاه‌های قابل توجهی را موجب شده است. نمونه بارز این تاثیرگذاری رسانه‌های اجتماعی را می‌توان در دو دهه اخیر در روند رشد فزاینده گروه‌های افراطی با گرایش‌های دینی، نژادی و ملی شاهد بود. فعالیت‌های داعش و القاعده در فضای مجازی و عضوگیری و تبلیغ رویکردهای بنیادگرایانه در کنار حرکت‌های ناسیونالیستی و نژادپرستانه در اروپا و آمریکا نمونه‌هایی از این دو جبنه هستند. 

*نقش رسانه اجتماعی در ترویج خشونت

بدون تردید اینترنت و رسانه‌های اجتماعی موجب شدند تا سرعت و وسعت انتقال پیام و جذب افراط‌گرایان تنها را افزایش یابد. نشریه «استارت» سه یافته کلیدی در مورد رابطه میان رسانه‌های اجتماعی و تشدید افراط‌گرایی ایالات متحده را به شرح ذیل مطرح کرده است:

۱- از گذشته تاکنون بسترهای رسانه‌های اجتماعی آنلاین نقش مهمی را در روند تشدید کردن عمل افراط‌گرایان ایالات متحده ایفا می‌کنند. در حالی که افراط‌گرایان ایالات متحده در ابتدا در پذیرش رسانه‌های اجتماعی سرعت عمل نداشتند اما در سال‌های اخیر، تعداد افرادی که برای انتشار محتوای افراطی و تسهیل روابط افراطی به این بسترهای کاربر محور متکی هستند، به‌طور تصاعدی افزایش یافته است. در واقع، تنها در سال ۲۰۱۶، رسانه‌های اجتماعی در فرآیندهای انتقال و تشدید  و تقویت خشونت افراط‌گرایان قریب به ۹۰ درصد نقش داشتند.

اینترنت و رسانه‌های اجتماعی سرعت و وسعت انتقال پیام و جذب افراط گرایان به شکل محسوسی افزایش داده‌ است۲- بازیگران منفرد (یعنی افرادی که از نظر عملیاتی در فعالیت‌های افراطی منزوی تنها خود نقش داشتند) به ویژه در رسانه های اجتماعی فعال بودند. از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۶ میلادی، رسانه‌های اجتماعی در فرآیندهای رادیکال‌سازی و بسیج ۶۸.۱۲ درصد از بازیگران انفرادی نقش داشتند. فقط در سال ۲۰۱۶، رسانه‌های اجتماعی در فرآیندهای رادیکال‌سازی و بسیج ۸۸.۲۳ درصد از بازیگران منفرد نقش داشتند. در مقایسه، از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۶، رسانه‌های اجتماعی عامل رادیکالیزه شدن ۵۰.۱۵ درصد از افرادی بود که اعضای گروه های افراطی یا دسته های رادیکال بودند.

۳- در حالی که به نظر نمی‌رسد رسانه‌های اجتماعی میزان موفقیت نتایج افراط‌گرایان را افزایش دهند، شواهد نشان می دهد که به سرعت گرفتن و تشدید فعالیت افراط‌گرایان آمریکایی کمک کرده است.

به عنوان مثال، میانگین مدت زمان رادیکال‌سازی (یعنی زمان طی شده از اولین مواجهه با عقاید افراطی تا مشارکت در اقدامات افراطی) در سال ۲۰۰۵، زمانی که رسانه‌های اجتماعی برای اولین بار به عنوان عاملی برای رادیکال‌سازی افراط‌گرایان آمریکایی ظاهر شدند، حدود ۱۸ ماه بود. در سال ۲۰۱۶، زمانی که بیش از ۹۰ درصد از جنگجویان خارجی ایالات متحده در رسانه های اجتماعی فعال بودند، مدت زمان افراط گرایی به طور متوسط ​​به ۱۳ ماه کاهش یافت.

* فرجام سخن

در کنار بسیاری از کارکردهای مفید اینترنت و فضای مجازی، گروه‌های افراطی با نحله‌های فکری گوناگون از اینترنت به عنوان ابزاری مهم در راستای نیل به اهداف خود بهره می‌برند. تاثیر اینترنت و تعاملات آنلاین بر فرآیندهای بنیادگرایی و عضوگیری همچنان کانون بحث‌های جدی است که تلاش پژوهشگران در داخل و خارج کشور را به خود معطوف کرده است.

در سال‌های اخیر گسترش تروریسم و خشونت‌های افراط‌گرایانه داخلی در کشورهای مختلف حتی در غرب و نفوذ گروه‌های مسلح خارجی به کشورهایی مانند سوریه و عراق نمونه‌هایی هستند که محققان تلاش دارند در بررسی ریشه‌های آن به میزان تاثیر اینترنت و رسانه‌های اجتماعی در ایجاد و گسترش و تقویت آن پی ببرند.

کد خبرنگار: 983127

انتهای پیام/