محمدعلی خالق‌نژاد/ معادن به عنوان یکی از مهم‌ترین مولفه‌های رشد اقتصادی و توسعه متوازن همچون هر مولفه دیگری دارای مزایا، آسیب‌ها و مضراتی است که سنجش برتری هر یک از این مزایا و آسیب‌ها می‌تواند در میزان اثرگذاری معادن در اقتصاد منطقه خود، موثر باشد. کشف معدن مزایای زیادی از جمله ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و تربیت نیروی متخصص از بین روستاییان، ایجاد و تکمیل زیرساختها نظیر حمل‌ونقل، توسعه شبکه‌های انتفال انرژی، آب و اضافه شدن بخش مولد معدن در کنار بخش کشاورزی و دامداری به عنوان مولفه‌های اصلی اقتصاد مناطق غیرشهری را به دنبال دارد. حل بحران بیکاری در مناطق محروم اصلی‌ترین مزیت کشف یک معدن در منطقه است و بدون شک نبود چنین نعمت‌های طبیعی می تواند بحران بیکاری در آن منطقه را چندین برابر کند.

البته در این میان نباید معایبی همچون مسائل زیست محیطی، صدمه به مراتع، زمین‌های کشاورزی، آلودگی منابع آب و خاک، عدم رعایت سهم ساکنان مجاور معادن و ایجاد دعاوی حقوقی، تغییرات فرهنگی در اثر حضور و تاثیر‌گذاری افراد بیگانه و پیچیده شدن ملاحظات مربوط به آن در جوامع روستایی که قبلا از چارچوب سنتی برخوردار بودند را فراموش کرد.

بخش معدن از جمله مهم‌ترین مسیرها در رسیدن به توسعه پایدار است. یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین پایه‌های اقتصاد و توسعه متوازن  هر کشوری منابع معدنی و ذخایر زیرزمینی آن کشور است. نقش معادن و منابع در رشد اقتصادی و صد البته توسعه متوازن و پایدار انکارناپذیر است و بدون تردید بهره‌برداری از معادن کشور یک عامل کاملا مثبت و مهم در رشد و توسعه اقتصادی است؛ اما اینکه آیا مزایای استخراج از معادن برای شهرها و روستاها و مناطق اطراف آن بیش از مضرات و معایب آن بوده و یا به عبارتی بهتر معادن برای آن مناطق فرصت است یا تهدید؟! جای بحث و گفت‌وگو دارد که در ادامه به آنها پرداخته می شود.

معادن سنگ و مسائل پیرامونی چگونگی بهره برداری از آنها که بایستی تمامی جوانب از قبیل حفاظت از مسایل زیست محیطی و زیرساخت های منطقه و اینکه بهره برداری باید در راستای منافع منطقه و توسعه شهرستان و رفع و حل مشکلات باشد جزو مواردی است که نگارنده بر آن شدم در زمینه فرصت یا تهدید بودن معادن و نقش آن در توسعه مطالبی نگاشته تا باشد ادای دِینی در راستای حل مشکلات و نارسائی های مبتلابه شهرستان کرده باشم.

امروزه معادن در کشور یک فرصت به شمار می رود که اگر استفاده اصولی از آنها نشود و تاثیرات سوء و مخرب آن بر محیط زیست جلوگیری به عمل نیاید به قطع و یقین می توان اذعان نمود که درکوتاه مدت این فرصت به تهدیدی جدّی مبدل خواهد گشت.

بخش معدن و صنایع معدنی در بسیاری از کشورها از جمله کشور ایران، عامل مهمی در نیل به توسعه پایدار به شمار می رود. توسعه پایدار هم براساس صنعت معدن کاری بر درآمد حاصل ازاستخراج ماده معدنی و جنبه های "ژئو توریسمی" آن استوار است. جهت نیل به توسعه پایدار از طریق بسط و گسترش بخش معدن و صنایع معدنی، سه اصل "اقتصادی،" "زیست محیطی، اکولوژیکی" و "اجتماعی" بخش معادن بطور همزمان مورد توجه ویژه قرار گیرد.

یکی از مباحث مهم در جهان امروزی، محیط زیست سالم و توسعه پایدار است که توجه جدّی بهره برداران و مسئولین امر را می طلبد. در توسعه پایدار مدیریت و حفاظت از منابع طبیعی باید به گونه ای باشد که بتواند نیازهای انسان ها را در نسل حاضر و آینده برای همیشه تامین کند مع الاسف این مهم در شهرستان تکاب که گفته می شود مجمع الجزایری از انواع معادن سنگ های ساختمانی و تزئینی و دو معدن بزرگ و غنی طلا با سه کارخانه استحصال و فرآوری طلاست در اثر بی توجهی و یا کم توجهی بهره برداران و مسئولین مربوطه به شدت مغفول مانده و به بوته نسیان و فراموشی سپرده شده است.

بدیهی است که بشر برای تامین نیازهای خود ناگزیر از استفاده از منابع طبیعی می باشد اما با روش هایی چون افزایش بهره وری منابع و استفاده از انرژی های نوپا می توان برداشت از منابع طبیعی رابه حداقل ممکن رساند.

اما هدف از توسعه پایدار در بخش معادن چیست؟ پاسخ اینگونه می تواند باشد: "هدف از توسعه پایدار در معدن کاری افزایش رفاه نسل حاضر و آینده از طریق توزیع عادلانه منافع و هزینه های آنها، بدون اینکه در تامین نیازهای نسل های آینده خللی ایجاد شود و در یک معنا رعایت عدالت اجتماعی توصیف می گردد. در واقع توسعه پایدار در بخش معدن متضمن حفظ کیفیت محیط زیست، رعایت عدالت اجتماعی و رشد اقتصادی می باشد. تولید و توسعه فن آوری های زیست محیطی متناسب با اهداف توسعه پایدار در بخش معادن از چشم اندازهای قابل بحث درکشور عموما و در شهرستان تکاب واقع درجنوب استان آذربایجان غربی خصوصا به شمار می رود.

چراکه معدن کاری به عنوان یک فعالیت مهم اقتصادی پربازده منافع بی شماری را به همراه داشته ولی همچنانکه درصدر اشاره شد به لحاظ عدم رعایت عدالت اجتماعی این صنعت خود تبدیل به نوعی تهدید شده و ناپایداری هایی در بخش اکولوژی و زیست محیطی منطقه موجب شده است.

بررسی های میدانی نشان از آن دارد که برنامه ریزی زیست محیطی نقش به سزایی در تحقق بخشیدن به توسعه پایدار دارد و در راستای دستیابی به پایداری زیست محیطی اهداف دیگر توسعه یعنی اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی نیز تامین می شود.

کاهش آلودگی زیست محیطی در معادن گامی برای دستیابی به توسعه پایدار محسوب می گردد.

با توضیحات و تحلیل مختصری که در بخش معادن و صنایع معدنی و تاثیربه سزای آن در توسعه پایدار و متوازن در سطح کلان ارائه گردید اینک لازم است به بررسی و واکاوی این مقوله در سطح منطقه ای پرداخته شود.

وجود ۲ معدن غنی طلا و در کنار آن ۳ کارخانه استحصال و فراآوری طلا و بیش از ۵۰ فقره انواع معدن سنگ های ساختمانی و... در شهرستان تکاب ظرفیت و پتانسیل بالایی جهت برخورداری از توسعه پایدار برای منطقه کمتر توسعه یافته ای چون شهرستان تکاب ایجاد می کند. هم چنانکه درصدر نوشتار اشارتی رفت چنانچه نظارت کافی بر رعایت حداقل های لازم توسط بهره برداران در بهره برداری اصولی معادن وعدم تخریب منابع طبیعی و زیرزمینی و زیرساخت های توسعه ای از قبیل جاده ها و راه های مواصلاتی و تاثیرات سوء و مخرب و زیانبار آن بر زندگی روستائیان و کشاورزان و محیط زیست منطقه مهمتر از همه جلوگیری از پدیده خام فروشی صورت گرفته و حقوق قانونی و دولتی (ارزش افزوده) از معدن کاران و بهره برداران به درستی ستانده شود و فارغ از بروکراسی ها به توسعه، عمران و آبادانی شهرستان اختصاص یابد در این صورت می توان به نقش سازنده معادن در توسعه پایدار امیدوار بود و آن را فرصتی برای منطقه به شمار آورد در غیراین صورت تهدیدی جدی به شمار می رود.

روزنامه نگار، کنشگر سیاسی، اجتماعی

انتهای پیام/