سودای تجهیز مدارس به تکنولوژی‌های هوشمند آموزشی و همچنین آموزش مهارت‌های مورد نیاز برای تدریس در فضای مجازی به آموزگاران و گذار از شیوه‌های سنتی تدریس به روش‌ها و رویه‌های به‌روزتر همواره یکی از آرمان‌های آموزشی سیستم آموزش و پرورش کشور به شمار می‌رفته است. اما واقعیت آن است که نه نزد مسئولین امر و نه نزد آموزگارانِ نظام آموزشی کشور درکی واقعی و دقیق از فرهنگ و ضرورت‌ها و اقتضائات و کاربردهای پرداختن به این مقوله وجود ندارد و صاحب منصبان این خطّه صرفا با نگاهی مقلّدانه و هیجانی به عواید آنی و تبعات فخرفروشانه‌ی این "کالای" لاکچری و لوکس در اندیشه‌ی تمهید شرایط لازم برای گسترش کمّی تعداد مدارس مجهز به این تکنولوژی‌ها هستند. به بیان دیگر همچنان که با هیجان‌زدگی در بُرهه‌ای درصدد تجهیز انواع و اقسام آزمایشگاه‌های علوم تجربی و کارگاه‌های رایانه بودیم بی‌آنکه به کارکردهای آنها و همچنین تقویت فرهنگ استفاده از این امکانات بیاندیشیم، در عصری نیز بدون احساس نیاز و مطالبه‌ای از سوی جامعه و همچنین بدون توجه به بنای زیرساخت‌هایی علمی و واقع‌گرایانه و بومی‌شده، رویای زندگی در دنیایی که در آن از پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌های آموزشی در سیستم آموزش آن استفاده می‌شود را در سر می‌پروراندیم. به عبارت دیگر، همچون بسیاری دیگر از برنامه‌های تحولی، که اغلب بر بدنه‌ی نظام آموزش بی‌هیچ فعالیت پژوهشی و کارشناسی شده‌ای تحمیل شده است، برنامه‌های حوزه‌ی تکنولوژی نیز بیش از آن که محتوایی کاربردی و موثر در مرحله‌ی عمل داشته باشند دارای ظاهری نیکو و موجه بوده، و اصولا تمرکز آنها بر ابعاد ظاهری تحولات، همچون همیشه از جنس صورت است نه از جنس سیرت!

در هشت بند از سند تحول بنیادین، که مهمترین سند بالادستی نظام آموزش و پرورش کشور است، بر به کارگیری فن آوری های نوین، شبکه ملی اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش تاکید شده است. از جمله در فصل 7، بهره گیری از تجهیزات و فن آوری های نوین آموزشی و تربیتی در راستای اهداف، مطرح شده و در هدف 7 برای تنوع بخشی محیط یادگیری، به راهکاریی چون ایجاد موزه و نمایشگاه علم و فن آوری در شهرستانها تا پایان برنامه ششم توسعه کشور اشاره شده است.

همچنین در هدف 17 "ارتقاء کیفیت فرآیند تعلیم و تربیت با تاکید و تکیه بر استفاده هوشمندانه از فن آوری های نوین" را با ارائه‌ی راهکارهایی مورد دقت قرار داده است.

لازم به تاکید است اهداف مورد نظر برنامه‌های مورد اشاره بسیار کلان‌تر و ناظر به جهت‌گیری مراکز آموزشی در راستای رسیدن به مدارس "هوشمند" می‌باشند، حال آن که تجهیز به تکنولوژی‌های نوین آموزشی به عنوان یکی از مولفه‌های نیل به این هدف تعبیر می‌شود.

توجه داشته باشیم تكنولوژی آموزشی، در عمل به طراحی و ارزشیابی برنامه‌های درسی، تجارب آموزشی، اجرا و اصلاح مجدد آنها بستگی دارد، به بیانی دیگر ؛ تكنولوژی آموزشی یك روش اصولی و منطقی برای حل مشكلات آموزشی و برنامه‌ریزی درسی است كه با نوعی تفكر سیستماتیک ( منظم و علمی) همراه است و البته زمانی که از تکنولوژی‌های "نوین" آموزشی سخن می‌گوئیم، نوعی تقابل میان روش‌های سنتی و شیوه‌های مدرن در آموزش ایجاد می‌کنیم بدون آن که دیدی دقیق و علمی از مفهوم و ملزومات روش‌های نوین به مخاطبین خود داده باشیم. از این روی اگر بپذیریم هدف از توسل به تکنولوژی‌های آموزشی ارتقاء کیفیت آموزش نزد فراگیران است، به نظر می‌رسد بدیهی باشد اگر متوقع باشیم طرفین این تعامل از چگونگی تاثیرگذاری فرایند مد نظر آگاهی و دارای درکی مشترک بوده و در نتیجه از حساسیت‌هایی حساب شده برای شکار ایده‌ها و اندیشه‌های نو و تثبیت شده در تقویت فرآیند یاددهی-یادگیری برخوردار باشند.

مهم‌تر آن‌که ضروری است عناصر واقعی موثر در این تحولات- یعنی رویکردهای تدریس، روش‌های ارزشیابی، فراگیری مهارت‌های یادگیری و اندیشه- در این فرایند دچار تغییراتی زیربنایی و آگاهانه شده و در افقی وسیع‌تر تربیت نسل جوان را به عنوان اندیشمندانی مستقل، مولد و برتر از همه مدیران و راهبران آینده‌ی ارکان مختلف جامعه مورد توجه جدی قرار دهد.

اما واقعیت آن است که ما در حال حاضر در شیوه‌های سنتی آموزش خود نیز فرسنگ‌ها با روش‌های علمی، موثر، هدفمند و دارای برنامه فاصله داریم و به همین دلیل برای پایه‌گذاری شیوه‌های نوین ناگزیر هستیم رویکردی کاملا متفاوت و چه بسا انقلابی را در پیش بگیریم و اساسا امکان بنای ساختمانی نو بر پایه‌ی فعالیت‌ها و شیوه‌های موجود میسر نیست.

نگاهی گذرا به تعریف مدیران آموزش کشور- که البته متاثر از القائات و فشارهای اجتماعی و اتمسفر حاکم بر فضای عمومی کشور است- از آموزگار موّفق نشان می‌دهد در شیوه‌های سنّتی اقبال از آنِ آموزگارانی است که دارای جزوه‌ای شسته رفته و حاوی نکاتی سازگار با بی‌حوصلگی‌ها و شتاب زدگی‌ها و بی‌رغبتی‌های نسل نوجوان و جوان هستند و البته یادگیری محتوای آن‌ها ادای دینی به تکلیف آموزش در تناسب با مخاطبین به شمار می‌آید. همچنین، متاثر از هیولای کنکور، اغلب تمرکز بر شیوه‌هایی از آموزش است که محتوای آنها معمولا فاقد چون و چراها، شرح و بسط‌ها و روح و ظرافت‌های تشریحی، تحلیلی و چالش برانگیز مورد انتظار از یک نظام آموزشیِ منطبق بر اصولی علمی است و اصولا در قراری نانوشته درصدد ترغیب معلمان به ارائه‌ی راهکاری بی ابهام و بی دست انداز بوده و به هیچ روی در فحوای تکاپوها و برنامه‌ریزی‌ها نشانی از تدارک سازوکاری برای ایجاد چالش‌های تحلیلی دردسرساز درک مطلب و کشف شخصی و قائم به خود نزد فراگیران و متعلمان ملاحظه نمی‌شود.

اما به هر روی بحران کرونا شرایط آموزش در کشور را به سمتی هدایت کرد که معلمان در بستری هر چند نا مناسب با آموزش در فضای مجازی آشنا شدند و بدون تدبیری فراگیر و منسجم و بدون تدارک هیچ دوره‌ی ضمن خدمتی فعالیت‌های خود در این بستر را به صورت کاملا خودجوش آغاز کردند. این موضوع اگر چه در کُنه خود آموزشی برای مسئولین و تصمیم‌سازان برنامه‌های کلان آموزش و پرورش داشت و نشان داد با ایجاد شرایطی مناسب و القاء این احساس نیاز در معلمان می‌توان گاهی اوقات راه صد ساله را در یک شب پیمود، اما از سوی دیگر این دغدغه را ایجاد کرده است که مبادا با اتکا به آموخته‌های اغلب غیرعلمی و غیردقیق خود در وادی‌ای تاریک با توهم روشنایی گام نهاده باشیم و گمان کنیم آنچه اکنون با آن مجهز هستیم همان کالای مطلوب و گوهر ارزشمندی است که دیرگاهی در حسرت و آرزوی آن بودیم. این قبیل تکاپوها هر چند در تنگنای به وجود آمده کارساز و موثر واقع شد و در مقام علاج و مُسکنی مقطعی برای گذر از تشویش و اضطراب نقشی مهم ایفا نمود اما نباید از اثرات و عواقب و تبعات احیانا مخرّب و سوء آن در روح و روان فراگیران و خانواده‌ها غافل ماند. از این روی ضروری است مشاوران و کارشناسان روانشناسی در پی کشف و بسط و رفع و رجوع عوارض نه چندان خوشایند فشارهای روحی ناشی از استرس‌های وارده بر فراگیران از وجوه مختلف باشند. به علاوه شاید میزان تاثیرگذاری و همچنین نقاط ضعف و قوت روش‌های آموزش آنلاین و آفلاین نیاز به واکاوی جدی داشته و چه بسا نیاز داشته باشیم در محتوای آموزشی، تربیت معلمان آینده، به روزرسانی شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان حاضر و تحلیل نقاط قوت و ضعف فرایندهای آموزشی آنلاین بازنگری‌هایی عمیق و زیرساختی ترتیب دهیم.

در این مجال مایلم، به عنوان پیشنهادی اگرچه بدون پشتوانه‌ی پژوهشی اما مبتنی بر تجربه، راهکارهایی برای استفاده از این فرصت و بهینه کردن آموزش‌های مجازی ارائه بدهم :

 1- در آموزش‌های آنلاین امکان حیاتی و مهم ارتباط چهره به چهره که معمولا حاوی سیگنال‌های قابل اعتنایی از میزان اثربخشی آموزش و طرح درس طراحی شده است سلب و عموما معلمان برآوردی درست و دقیق از میزان فراگیری متعلمان خویش ندارند. از این روی ضروری است در صدد طراحی پلتفرمی برای ارسال تکالیف در حجمی مقبول و دریافت پاسخ آنها از فراگیران باشیم و از این طریق بازخوردی مناسب و مستند از میزان اثربخشی تدریس در اختیار داشته باشیم.تكنولوژی آموزشی، در عمل به طراحی و ارزشیابی برنامه‌های درسی، تجارب آموزشی، اجرا و اصلاح مجدد آنها بستگی دارد .

 2- ساعاتی پیش از آغاز تدریس محتوایی که قرار است تدریس شود در اختیار فراگیران قرار گیرد و به منظور تقویت فرهنگ پیش‌خوانی ِمفاهیم و محتوا نزد فراگیران، برگزاری آزمون‌های آغازین در دستور کار قرار گیرد.

3-  برای تدریس یک درس، مثلا حسابان 1، به جای یک مدرس از چندین مدرس استفاده شود، به این ترتیب که هر یک از مباحث مربوط به دنباله‌ها، توابع، توابع مثلثاتی، توابع نمایی و لگاریتمی، حد و پیوستگی توسط اساتید مختلف تدریس و فراگیران مباحث مختلف درسی را از معلمان مختلف دریافت می‌کنند. ایجاد چنین تنوعی در آموزش علاوه بر اینکه به واسطه‌ی تکثرگرایی مستتر در روح خود از یکنواختی‌ها کاسته و موجب شادابی و عدالت بیشتر در آموزش می‌شود این امکان را فراهم می‌کند معلمان به صورت تخصصی‌تری مباحث را ارائه داده و دانش‌آموز نیز در هر مبحث این شانس را داشته باشد از کلاس درس استادی متخصص آن موضوع بهره‌مند شود.

4- آموزش تولید محتواهای الکترونیکی متحرک را برای معلمان در دستور کار قرار دهیم و به شدت از اجبار ایشان به تهیه‌ی اسلایدها و پاورپوینت‌های بی روح که در امتداد جزوه‌پروری و جزوه‌نویسی است امتناع بورزیم. این عرصه فضایی موجه برای ساخت ویدئوهای کاربردی‌تر و آموزش‌های عینی‌تر را فراهم ساخته است و نباید این فرصت را به سادگی از دست داد.

5- یکی از خلاهای نظام آموزش ما عدم وجود کارگاه‌های عملی برای تمرین مستقل فراگیران است. یکی از ابزاری که می‌تواند از انفعال فراگیران کاسته و آنها را به صورت کاربردی درگیر مفاهیم و مسائل کند، کارگاه‌های حل تمرین می‌باشد. برگزاری کارگاه‌ها در بستر مجازی بسیار کم هزینه بوده و می‌توان با تمهید شرایطی، با تشکیل گروه‌های دانش‌آموزی شامل جمعیت و ترکیبی معقول و حساب شده و با بهر‌ه‌گیری از نیروی دانشجو-معلمان، جلسات حل عملی تمارین را تدارک دید و به اجرا درآورد.

مهدی آقابالی

انتهای پیام/