حسين طاهري فرد / دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی
در جامعه امروز رسانه‌ها به عنوان رکن چهارم دموکراسي، رسالت جريان آزاد اطلاعات و اخبار را بر عهده دارند و زبان گوياي جامعه براي انتقال مطالبات به حاکميت هستند تا از اين طريق به شفافيت عملکرد مسئولان، منطقي نمودن مطالبات مردم و واقعي کردن قضاوت افکار عمومي کمک نمايند. يکی از اساسی‌ترين وظايف دولت‌ها فراهم کردن امکانات لازم براي گردش آزاد اطلاعات و فضاي باز رسانه‌اي مي‌باشد و دسترسي شهروندان به رسانه‌های جمعی، بخشي از حقوق شهروندي آنان محسوب مي‌شود. در جوامعي که دولت‌ها رابطه‌ی مستمر با رسانه‌ها (نوشتاري و مجازي) دارند افکار عمومي، نگرشي منطقي و ديدگاهي مثبت به شرايط حاکم بر جامعه داشته و در وضعيت‌هاي نامناسب به جاي اينکه دست به اعتراضات خشن بزند ميزان تحمل خود را بالا برده و آماده حمايت از دولت‌ها مي‌شود.
واقعيت اين است که ظهور و گسترش فناوري‌هاي نوين ارتباطاتي، مرزهاي اجتماعي و سياسي کشورها را تحت تاثير قرار داده و با فراهم آوردن امکان ارتباط بين سرمايه‌هاي فردي و تشکيل سرمايه اجتماعي، به توسعه و ارتقاي افکار و انديشه‌هاي بشري کمک کرده و نقش مهمي در جهت‌دهي افکار عمومي ملت‌ها دارد.
در عصر حاضر تکنولوژي هاي ارتباطي نوين، امکان شکل‌گيري اجتماعات جديدي از کاربران به نام «شبکه‌هاي اجتماعي مجازي» را فراهم کرده است. امروزه سبک زندگي جوامع با شبکه‌هاي اجتماعي مجازي چنان در هم فرو رفته که تفکيک آن دو بسيار دشوار شده است. شبکه‌هاي اجتماعي به عنوان يک مهمان ناخوانده، بسياري از رفتارهاي اجتماعي و سياسي ما را تحت تاثير قرار داده و مي‌دهند و بعيد است حتي بعد از فيلترينگ آنها، ما دوباره به رفتارهاي عادي قبل از پيدايش شبکه‌هاي اجتماعي برگرديم.
با اينکه شبکه‌هاي اجتماعي مجازي عمر خيلي زيادي ندارند، اما نمي‌توان نقش و ميزان نفوذ آنها در ساخت اجتماعي جوامع را ناديده گرفت. در حال حاضر شبکه‌هاي اجتماعي به لحاظ عموميت يافتن در ميان کاربران، نقش عمده و مهمي در عرصه تغيير و تحولات اجتماعي بر عهده داشته و منشأ بسياري از تحولات در جهان محسوب مي‌شوند.
در سال‌های اخير استفاده از رسانه‌هاي الکترونيکي و شبکه‌هاي اجتماعي مجازي در ميان کاربران ايراني به‌طور قابل توجهي افزايش يافته است و بررسي‌ها نشان مي‌دهد اين روند کماکان ادامه دارد. بر اساس آمارهای منتشر شده در اسفند۹۸؛ ۶۸ درصد مردم حداقل از يکي از شبکه‌هاي اجتماعي مجازي استفاده مي‌کرده‌اند. «تلگرام، اينستاگرام و واتس اپ» از پرمخاطب‌ترين شبکه‌هاي اجتماعي در ايران هستند. طبق آخرين داده؛ ۵۱ درصد مردم از واتس اپ، ۴۲ درصد از تلگرام، ۳۵ درصد از اينستاگرام استفاده مي‌کنند.
يکي از پرکاربرترين شبکه‌هاي اجتماعي در ايران تلگرام است. تلگرام در ۱۱ ارديبهشت ۹۷ فيلتر شد؛ البته نه با حکم کارگروه تعيين مصاديق محتواي مجرمانه يا شوراي عالي فضاي مجازي بلکه با حکم يک بازپرس. اکنون ۲ سال از آن ماجرا مي گذرد و سوال اساسي اين است: «آيا مسدود کردن تلگرام باعث کاهش استفاده از آن شده است؟ آيا در اين شرايط ادامه فيلترينگ درست است يا نه؟»
در حالي که پيام رساني‌هاي داخلي (۵ پيام رسان اصلي) در مجموع کمتر از ۸ ميليون کاربر دارند، بر اساس نظر سنجي‌هاي انجام شده در سال ۹۸ با وجود شديدترين فيلترينگ، ۴۲ درصد از ايراني‌ها از تلگرام استفاده کرده‌اند که با توجه به تعداد استفاده کنندگان از اين اپليکيشن مي‌توان گفت حدود ۳۰ ميليون ايراني از سد فيلترينگ تلگرام مي‌گذرند و هنوز از اين پيام رسان استفاده مي‌کنند.واقعيت اين است که ظهور و گسترش فناوري‌هاي نوين ارتباطاتي، مرزهاي اجتماعي و سياسي کشورها را تحت تاثير قرار داده و با فراهم آوردن امکان ارتباط بين سرمايه‌هاي فردي و تشکيل سرمايه اجتماعي، به توسعه و ارتقاي افکار و انديشه‌هاي بشري کمک کرده و نقش مهمي در جهت‌دهي افکار عمومي ملت‌ها دارد.
در نيمه اول سال 98، به دنبال حذف هاتگرام و تلگرام طلايي، روند استفاده از تلگرام نزولي و استفاده از واتس اپ افزايش يافت، اما در نيمه دوم سال، روز به روز استفاده از تلگرام افزايش پيدا کرد به نحوي که حتي در آبان‌ماه که حدود ۱۰ روز اکثر ايرانيان به اينترنت دسترسي نداشتند، باز هم روند افزايشي استفاده از تلگرام در کل ماه متوقف نشد.
مقايسه ميزان بازديد مطالب کانال‌هاي تلگرام در ماه اسفند با ماه تير نشان مي‌دهد که اسفند 98، کل مطالب کانال‌هاي تلگرامي بيش از ۲ برابر بيشتر از تير 98 ديده شده است. داده‌هاي آزمايشگاه مجازي دانشگاه تهران نشان می‌دهد که کاربران ايراني تلگرام در اسفند ۹۸ و همزمان با شيوع کرونا با ۲.۱ ميليارد بازديد از کانال‌هاي تلگرامي، رکورد استفاده از اين پيام رسان را شکستند. بازديد ايراني‌ها از مطالب کانال‌هاي تلگرامي حدود ۱.۵ الي ۲ ميليارد است.
ظهور رسانه‌هاي ديجيتال و به‌تبع آن شبکه‌هاي ارتباطي موبايلي، على‌رغم تمام محاسن و مزاياى آن يکسرى دغدغه‌ها و نگرانى‌هايى را بر جامعه تحميل نموده‌اند. بدون ترديد انسداد و تقابل در مواجهه با رسانه‌هاي الکترونيکي و به‌ويژه شبکه‌هاي اجتماعي جواب نداده و نخواهد داد و بايد عوامل و اسباب مؤثر در بروز و ظهور چالش‌ها و بحران‌هاي جديد در عرصه رسانه‌هاي الکترونيکي و شبکه‌هاي اجتماعي به دقت مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد.
در حال حاضر به دليل گستردگي حوزه تسلط شبکه‌هاي اجتماعي در جوامع امروزي، لازم است که همگام با رشد و تکامل تکنولوژيکي و محتوايي شبکه‌هاي اجتماعي در ابعاد مختلف به‌ويژه نقش آنها در تحولات اجتماعي به دقت مورد بازنگري و بررسي مجدد قرار گيرد.
فيلترينگ شبکه‌هاي اجتماعي تصور ساده‌انگارانه از کنترل و مديريت فضای مجازی است. امروز فرصتي است تا متوجه شويم که چگونه رواج فيلترشکن‌ها باعث کاهش امنيت کودکان و نوجوانان در فضاي مجازي شده است و چقدر اصرار بر ادامه فيلترينگ باعث تعطيل شدن کسب و کارهاي نو پا و ريسک‌پذير شدن سرمايه‌گذاري در فضاي مجازي شده است.
بحران‌هايي مثل سيل، زلزله و حوادث خبري مهم نشان داد که از فضاي مجازي مي‌توان براي مديريت درست آنها بهره جست. در اسفندماه، کادر درمان با اشتراک گذاري مطالب علمي توانستند قدم‌هاي مهمي براي مبارزه عليه کرونا بردارند و در زمان تعطيلي مدارس و بکارگيري آموزش‌هاي مجازي، بسياري از معلمان و دانش‌آموزان از شبکه‌هاي اجتماعي براي انتقال و دريافت پيام‌هاي درسي استفاده کردند.
اگرچه گستردگي رسانه‌هاي الکترونيکي و جوامع مجازي نظارت بر آنها را با مشکلات جدي مواجه کرده است اما نمي‌توان نقش و ميزان نفوذ آنها را در رشد فردي و اجتماعي افراد ناديده گرفت. به نظر مي‌رسد با توجه به فرايند جهاني‌شدن و رشد فزاينده شبکه‌هاي اجتماعي، بازنگري در قوانين فعلي و برنامه‌ريزي‌هاي اجتماعي، فرهنگي و سياسي مواجه با فضاي مجازي ضرورتي اجتناب ناپذير باشد.
انتهای پیام/ |
