حسین امجدیان/ پژوهش فعاليتي منسجم براي رسيدن به شناختي روشن‌تر از مفاهيم پيرامون ماست، در مجموع پژوهش راهي براي گسترش مرزهاي دانش و گشودن افق‌هاي تازه براي آيندگان است.
در دنياي امروز، دانايي يکي از محور‌ها و شاخص‌هاي اصلي پيشرفت و تعالي هر جامعه به شمار مي‌رود، سنجش سطح دانايي به ميزان توليد و مصرف اطلاعات و گسترش دانايي به دسترسي سريع و آسان به منابع علمي موثق وابسته است.
* پژوهش چيست و پژوهشگر کيست؟
پژوهش کوششي است براي يافتن بهترين راهکارهاي ممکن براي حل مشکلات موجود در عرصه‌هاي زندگي وفعاليتي منسجم براي رسيدن به شناختي روشن‌تر از مفاهيم پيرامون ماست، در مجموع پژوهش راهي براي گسترش مرزهاي دانش و گشودن افق‌هاي تازه براي آيندگان است. شخصي که به شيوه‌هاي گوناگون پژوهش ميکند، پژوهشگر (محقق) ناميده مي‌شود، پژوهشگر فردي است که با روش‌هاي علمي، در صدد رسيدن به شناختي تازه از مسائل و مفاهيم گوناگون است، او با استفاده از ابزارهاي گوناگون به مشاهده دقيق‌تر و عميق‌تر پديده‌هاي پيرامون خود مي‌پردازد. پژوهشگر با نگاهي نقادانه و موشکافانه به پيرامون خود مي‌نگرد و براي رفع مشکلات جامعه و ارائه بهترين راهکارهاي عملي، اطلاعات موثقي در اختيار متوليان امور مي‌گذارد.
*رويکرد پژوهشي چگونه رويکردي است؟
موفقيت و توسعه پژوهش در هر جامعه نيازمند گسترش رويکرد پژوهشي (پژوهش مدار) در آن جامعه است. منظور از رويکرد پژوهشي نگاهي مبتني بر پژوهش نسبت به موضوع‌هاي گوناگون است. در اين نوع نگاه پيش از هر تصميم مهم به يافته‌هاي پژوهش‌هاي قبلي که به موضوع تصميم‌گيري ارتباط دارد، توجه مي‌شود. به بيان ديگر، در رويکرد پژوهش‌مدار از يافته‌هاي پژوهش‌هاي قبلي براي بهبود وضع موجود استفاده موثري به عمل مي‌آيد. کساني که در فعاليت‌هاي خود رويکردي پژوهشي دارند، پيش از هر گونه تصميم به مطالعه وضعيت موجود پرداخته و با تجزيه و تحليل مشاهدات خود به بهترين راهکار‌ها مي‌انديشند. همچنين، آنان تلاش مي‌کنند تا از نتايج آثار ساير پژوهشگران نيز به نحو شايسته‌اي بهره گيرند؛ بنابراين، رويکرد پژوهشي به قشر يا گروه خاصي محدود نشده و زماني سرچشمه اثر خواهد بود که در سطوح و امور گوناگون جامعه تسري يافته باشد.
*اهميت و ضرورت پژوهش در چيست؟
نوع و سطح فعاليت‌هاي پژوهشي يکي از شاخص‌هاي اصلي توسعه و پيشرفت محسوب مي‌شود. موفقيت در تمام فعاليت‌هاي مربوط به توسعه صنايع، کشاورزي، خدمات و... به گونه‌اي به گسترش فعاليت‌هاي پژوهشي بستگي دارد. در واقع پژوهش يکي از محورهاي مهمي است که ضامن پيشرفت و توسعه پايدار در هر کشور به شمار مي‌آيد. اگر پژوهشي نشود، دانش بشري افزايش نخواهد يافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشي نيز از پويايي و نشاط لازم نيز برخوردار نخواهد بود. همه آنچه به عنوان پيشرفت علوم در دوره‌هاي گوناگون تاريخ مي‌شناسيم، حاصل تلاش افرادي است که در کار خود رويکردي پژوهشي داشته‌اند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکي براي فعاليت‌هاي پژوهشي آنان بوده است.
*انواع اصلي و روش‌هاي معمول پژوهشي چيست؟
پژوهش‌هاي موجود را مي‌توان بر پايه معيارهاي متعددي دسته‌بندي کرد؛ مثلا بر پايه چگونگي به کار بستن نتايج پژوهش‌ها مي‌توان آن‌ها را به دو دسته «کاربردي» و «بنيادي» تقسيم کرد. نتايج پژوهش‌هاي کاربردي در کوتاه مدت و براي رفع مشکلات موجود قابل استفاده است. به بيان ديگر، پژوهش‌هاي کاربردي درحل مسائل جاري مفيد هستند و از اين روي با نام «کاربردي» شناخته مي‌شوند. معمولا نياز به انجام پژوهش‌هاي کاربردي زماني احساس مي‌شود که روش‌ها و اطلاعاتي که در اختيار داريم، براي حل برخي از مشکلات موجود کافي نيست. در مقابل، پژوهش‌هاي بنيادي به توسعه و تعميق مباني علوم مختلف کمک کرده و در دراز مدت امکان گسترش مرزهاي دانش بشري را فراهم مي‌آورند.شايد يک پژوهش بنيادي به هنگام انجام، کاربرد عيني و مشخصي نداشته باشد، ولي در دراز مدت مبنايي براي توسعه دانايي و انجام ساير پژوهش‌ها خواهد بود؛ افزون بر اين تقسيم‌بندي، پژوهش‌ها را مي‌توان بر اساس حوزه موضوعي آن‌ها طبقه بندي کرد. مثلا، پژوهش‌هاي صنعتي، مذهبي، فرهنگي، کشاورزي، پزشکي و فني. هر يک از اين حوزه‌ها روش‌ها و اصول خاص خود را در انجام تحقيقات کاربردي و بنيادي دارند که توسط پژوهشگران آن حوزه مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
*فرايند پژوهش شامل چه مراحلي است؟
معمولا در گام نخست، همه پژوهش‌ها با يک يا چند پرسش آغاز مي‌شوند. اين پرسش‌ها ذهن پژوهشگر را به خود مشغول کرده و او را به تلاش براي پاسخگويي به آن‌ها وامي‌دارد. در گام دوم، پژوهشگر به جستجو در منابع علمي زمينه موضوعي خود مي‌پردازد و با بررسي دقيق آن‌ها به تصوير روشن‌‌تري از ميزان دانش موجود در آن زمينه دست مي‌يابد؛ تصويري که مبتني بر گزارش‌هاي منتشره ديگر پژوهشگران در آن زمينه است. به اين مرحله «مرورپيشينه پژوهش» مي‌گويند. اگر در اين مرحله، منابعي براي پژوهشگر مفيد باشد و از آن‌ها به نحوي استفاده کند، در گزارش تحقيق خود، فهرستي کامل از همه منابع مورد استفاده را به دقت ذکر ميکند. استناد به اين منابع ضمن آن که پيوندي بين پژوهش او با پژوهش‌هاي قبلي نشان مي‌دهد، به پژوهش در دست انجام اعتبار بيشتري مي‌بخشد و ارتباط هاي علمي ميان پژوهشگران را افزايش مي‌دهد.در مرحله سوم، پژوهشگر به گردآوري اطلاعات و داده‌هايي مي‌پردازد که مي‌تواند در آينده مبناي تحليل‌ها و تفسيرهايي قرار گيرد که در پايان به يافتن پاسخ پرسش‌هاي اوليه منجر شود. اين بخش از پژوهش که به مرحله گردآوري اطلاعات و داده معروف است، مي‌تواند به شکل‌هاي کاملا گوناگون انجام شود. در مرحله چهارم، داده‌هاي گردآوري شده به روش‌هايي چون استفاده از مباني علم آمار، سازماندهي و خلاصه مي‌شوند. اين سازماندهي و خلاصه سازي به نحوي صورت مي‌پذيرد که امکان توصيف و مقايسه نتايج به دست آمده براي پژوهشگر فراهم مي‌شود. ترسيم نمودار‌ها و جدول‌ها از روش‌هاي معمول سازماندهي و خلاصه سازي داده‌ها به شمار مي‌آيد. در مرحله پنجم پژوهشگر مي‌تواند بنا بر تحليل يافته‌هاي مراحل قبل به تفسير روشني از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخي براي پرسش‌هاي اوليه خويش بيابد. در آخرين گام، نتايج پژوهش انجام شده مي‌تواند به يکي از روش‌هاي معمول در انتشارات علمي به صورت چاپي يا الکترونيکي منتشر شود.
*ويژگي‌هاي يک پژوهشگر موفق چيست؟
يک پژوهشگر موفق نگاهي کنجکاو و موشکافانه به پديده‌هاي پيرامون خود دارد و نسبت به آنچه پيرامونش مي‌گذرد، حساس است و ذهني پويا و پرسشگر دارد. ذهن پرسشگر او همواره در راستاي يافتن پاسخ‌هاي تازه براي پرسش‌هاي موجود است. همچنين او براي انجام موفقيت‌آميز پژوهش خود، از روش‌هاي علمي و پذيرفته شده استفاده ميکند؛ افزون بر آن، يک پژوهشگر موفق از مهارت لازم براي يافتن منابع اطلاعاتي مورد نيازش برخوردار است. اين منابع از محل‌هايي چون کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع رساني و شبکه‌هاي رايانه‌اي ملي و بين المللي به دست مي‌آيند. او به خوبي مي‌تواند در اين منابع به جستجو بپردازد و با مطالعه پيشينه پژوهشي موضوعي که در آن زمينه فعاليت مي‌کنند، به درک روشني نسبت به گذشته آن موضوع دست يابد.
* رابطه پژوهش و توسعه کشورچيست؟
توسعه علمي، صنعتي و فرهنگي هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقيت چنداني همراه نخواهد بود. در واقع پژوهش موتور محرک پيشرفت و توسعه محسوب مي‌شود. حتي اگر نشانه‌هايي از توسعه بدون پرداختن به مباني پژوهشي رخ دهد آن توسعه مستمر و پايدار نخواهد بود و نمي‌تواند مسير مطمئني را طي کند. بنابراين، پژوهش مبناي توسعه است و تضميني براي استمرار توسعه به شمار مي‌آيد. همچنين، به کار بستن نتايج پژوهش‌هاي انجام شده در هر زمينه به بهبود راهکار‌ها و روش‌هاي معمول در زمينه‌هاي مورد نظر منجر مي‌شود.
*توسعه پژوهش در کشور به چه عواملي بستگي دارد؟
عوامل متعددي در توسعه پژوهش دخالت دارند که ذکر همه آن‌ها در اين مختصر نمي‌گنجد. با اين حال مي‌توان به اختصار عوامل توسعه پژوهش را به سه بخش عوامل سخت افزاري، عوامل نرم افزاري و نيروي انساني تقسيم كرد. منظور از عوامل سخت افزاري همه امکانات فيزيکي و زيرساخت‌هاي بنيادي است که امکان انجام پژوهش در حوزه‌هاي مختلف را براي پژوهشگران فراهم مي‌آورد. منظور از امکانات نرم افزاري جريان اطلاعات و دانش ميان پژوهشگران است که از طريق مجله‌ها و منابع علمي ديگر به صورت چاپي يا الکترونيکي صورت مي‌پذيرد. در‌‌نهايت، بخش سوم اين مجموعه نيروي انساني و پژوهشگراني است که با دانش و تلاش خود مي‌توانند امکانات سخت افزاري و نرم افزاري را به خدمت گرفته و طرح‌هاي پژوهشي گوناگون را تدوين و اجراکنند.
*رويکرد پژوهش‌مدار در آموزش رسمي چه اهميتي دارد؟
منظور از رويکرد پژوهش‌مدار در آموزش آن است که در همه سطوح و مقاطع آموزشي، شيوه‌هاي تدريس به گونه‌اي باشد که دانش آموزان به مطالعه کتاب‌هاي درسي اکتفا نکرده و خود با بررسي منابع موجود در موضوع‌هاي درسي، به گسترش دانش خويش بپردازند. در رويکرد پژوهش‌مدار دانش آموزان چگونه آموختن را مي‌آموزند و قادر خواهند بود که به شيوه‌اي علمي دانش خود را توسعه بخشند. بديهي است که گسترش پژوهش درگرو تعامل سازنده همه بخش‌هاي آموزشي و پژوهشي کشور است و هيچ يک از سازمان‌ها به تنهايي نمي‌توانند به بهبود وضع پژوهش در کشور کمک کنند. بنابراين، پيشرفت در اين زمينه نيازمند عزمي ملي در اين باره و توجه به جايگاه پژوهش در زمينه‌هاي گوناگون است.
*نقش پژوهش در تصميم‌گيري‌هاي کلان
يکي از عوامل اساسي پيشرفت در کشورهاي توسعه يافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولا هر نوع پيشرفت و توسعه ارتباط مستقيمي با تحقيقات علمي دارد و رشد و توسعه کشورهاي پيشرفته، در نتيجه سرمايه‌گذاري در بخش پژوهش است. حجم وسيع پژوهش‌هاي علمي در کشورهاي توسعه يافته صنعتي گوياي اين واقعيت است. پژوهش مي‌تواندجلوي بسياري از دوباره کاري‌ها، اتلاف وقت و بودجه را بگيرد. هر قدر موضوعي بزرگتر و بااهميت‌تر باشد نياز به پژوهش براي تصميم‌گيري درباره اجراي آن بيشتر است. اين کار، ريسک تصميم و اجرا را به حداقل مي‌رساند.
*پژوهش، گام نخست براي حمايت از جهش تولید
همانگونه که مي‌دانيم پژوهش، فعاليتي است دقيق، منظم و منطقي براي کشف حقايق، دستيابي به دانش نو، حل مسائل و تصميم‌گيري‌هاي درست؛ با الگو قراردادن اين تعريف و همچنين نگرش جامع به دستاوردهاي بزرگ کشورهاي توسعه يافته که نشان‌دهنده انجام کار پژوهشي در آغاز هر فعاليتي است، اهميت و لزوم اقدام پژوهشگران صحنه اجرايي کشور، در سال جاري نمود پيدا ميکند. البته اين تعريف و ضرورت‌هاي مربوط به آن، سال‌هاست که مورد توجه همه اهالي علم و انديشه قرار دارد. اقتصاد، یکی از عرصه های مهم پژوهش بوده و تقریبا در ۱۰ سال اخیر، فرماندهی معظم کل قوا (مدظله العالی) با آگاهی کامل از تمرکز دشمن بر مقوله اقتصاد کشور، تلاش کردند تا برنامه ها و الگوهای مناسب جهت مقابله با این فشارها ارائه دهند و سازوکارهای آن را تبیین کنند. جهش تولید تدبیری هوشمندانه برای رفع مشکلات کشور است که همه دستگاه‌ها، نهادها، سازمان‌ها و آحاد جامعه باید در تحقق اهداف این شعار که در نهایت سعادت مردم را به همراه خواهد داشت، تلاش کنند.
انتهای پیام/ |
